Η σφαγή της Φώκαιας

  

Έλληνες στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης

“Λάος που ξεχνάει το παρελθόν του είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει” 

Τέτοιες μέρες πριν 109 χρόνια, αρχές του δευτέρου δεκαημέρου του Ιουνίου του 1914 ξεκινούσε η πρώτη συστηματική φάση(άτυπα και άτακτα είχαν ξεκινήσει 20 χρόνια πριν) της γενοκτονίας εις βάρος των Ελλήνων προγόνων μας από τα βάρβαρα οθωμανικά στίφη.

Η Σφαγή της Φώκαιας τον Ιούνιο του 1914 διαπράχθηκε από άτακτες τουρκικές ομάδες κατά της πόλης της Φώκαιας στα ανατολικά παράλια του Αιγαίου, πόλη που κατοικούνταν από ακμαίο ελληνικό στοιχείο ανελλιπώς και αδιαλείπτως από τα μέσα του 9ου αιώνα π.Χ. Η σφαγή υπήρξε τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου που στόχευε στη Γενοκτονία των Ελλήνων που διαβιούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Υπήρξε από τις πιο βίαιες επιθέσεις που διαπράχθηκαν το καλοκαίρι του 1914.

 

Έφιππος εγκαταλείπει την Φώκαια

Από τις αρχές Ιουνίου, επιθέσεις εναντίον χωριών και κωμοπόλεων είχαν ξεκίνησει στην Μαινεμένη προκαλώντας κύμα προσφύγων προς τη Φώκαια. Παρόμοιες επιθέσεις έγιναν στην Ανατολική Θράκη, το Αϊδίνιο και το εσωτερικό της Ανατολίας. Το δανικό προξενείο υπολόγισε πως την εποχή εκείνη, 8-10,000 άτακτοι οπλισμένοι βαζιβουζούκοι δρούσαν στην περιοχή των μικρασιατικών παραλίων με στόχο τις ελληνικές κοινότητες σε στενή δράση με τις τουρκικές κρατικές αρχές, οι οποίες του εξόπλιζαν.

 

Έλληνες κάτοικοι στην προκυμαία της Φώκαιας

Στις 12 Ιουνίου λοιπόν, ήρθε η σειρά της Φώκαιας. Στη διάρκεια της νύχτας, ισχυρές ομάδες επιτέθηκαν από τρείς κατευθύνσεις στην πόλη, σπάζοντας πόρτες, πυροβολώντας και σφάζοντας τους κοιμώμενους κατοίκους. Η σφαγή και η λεηλασία συνεχίστηκε μέχρι τις 18 Ιουνίου με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων κατοίκων να εγκαταλείψει την πόλη και να καταφύγει στη Μυτιλήνη.

Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τη σφαγή, εάν και αναφέρεται το γεγονός τόσο από τις ελληνικές αρχές του Πατριαρχείου, τις προξενικές αρχές της Γερμανίας και Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και τους Τούρκους κατοίκους της πόλης. 

Ο Γερμανός δημοσιογράφος, Χάρρυ Στούρμερ, τοπικός ανταποκριτής, που συνήθως ήταν συμπαθής προς τις τούρκικες αρχές, παρατήρησε τα “φλέγοντα ερείπια” της Φώκαιας. Υπήρξαν περιπτώσεις αναφέρει που σε κρεοπωλεία μουσουλμάνων επιδεικνύονταν ακρωτηριασμένα μέλη των νεκρών της Φώκαιας με την ένδειξη “χριστιανικό κρέας”.

Ο Γάλλος αρχαιολόγος Φελίξ Σαρτιώ με καταγωγή από την Μασσαλία (ως γνωστόν η Μασσαλία ήταν ελληνική αποικία των Φωκαέων από το 600 π.Χ.)πραγματοποιούσε εκείνη την εποχή ανασκαφές στην πόλη μητέρα- "μητρόπολις" της δικής του πατρίδας. Ήταν αυτόπτης μάρτυρας της τραγωδίας  και κατάφερε να φωτογραφίσει το βίαιο πογκρόμ που είχε ως αποτέλεσμα την εκδίωξη του ελληνικού πληθυσμού από τη Φώκαια περίπου 8 χρόνια πριν την τελική μικρασιατική καταστροφή. 

Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα της μαρτυρίας του Σαρτιώ που μεταφέρουν μόνο ένα μέρος της φρίκης και της βίας που βίωσαν οι πρόγονοι μας..

 

Επικρατεί τέτοιος πανικός που μια γυναίκα πνίγεται μπροστά στα μάτια μας, σε ένα σημείο της ακτής όπου το νερό δεν ξεπερνάει τους 60 πόντους νερό… Σύντομα καταφέρνω να ελέγξω τη συγκίνησή μου και παρατηρώ αυτούς που μας επιτίθενται.

Πολλοί με πλησιάζουν και μου απλώνουν το χέρι. Αναγνωρίζω μερικούς… Είναι όλοι τους χωρικοί από τα γύρω τούρκικα χωριά, το Ουλουμπουνάρ, το Κοζμπεαλί, το Ισικκιεβέ, το Γενίκιοϊ… Δεν είναι ούτε έποικοι από τη Μακεδονία ούτε επαγγελματίες ληστές, είναι ο συνήθως τόσο πράος, ειρηνικός και τίμιος πληθυσμός, με ηρεμία και γλύκα παροιμιώδη… Είναι προφανές πως δεν ενεργούν αυτοβούλως.

Μας το λένε οι ίδιοι: «Λάβαμε διαταγές και τις εκτελούμε, άλλωστε αυτό είναι το δίκαιο». Λεηλατούν, πυρπολούν, σκοτώνουν ψυχρά, χωρίς μίσος, κατά μία έννοια μεθοδικά».

 

Πρόσφυγες σε καταυλισμό λίγο πριν την Φώκαια

«Μια γυναίκα, μας την κουβάλησαν ετοιμοθάνατη: την είχαν βιάσει δεκαεπτά Τούρκοι… Μας βεβαιώνουν ότι οι άθλιοι πήραν μαζί τους στα βουνά πολλές νεαρές κόρες, αφού πρώτα σκότωσαν μπροστά στα μάτια τους τη μάννα και τον πατέρα τους.

Καθώς έγραψε ο συνεργάτης μου ο Μανσιέ, εδώ έχουμε όλα τα χαρακτηριστικά μιας δήωσης πόλεως, όπως διεξαγόταν στους πιο βάρβαρους καιρούς: κλοπές, λεηλασία, πυρπόληση, θάνατοι, βιασμοί… Δεν αποκαλύπτουμε σε μια μητέρα ότι τα δύο μωρά της σκοτώθηκαν…

Στα σπίτια που εκκενώθηκαν (περίπου 1.200 ανήκουν στους εκδιωχθέντες) οι άρπαγες συνεχίζουν το έργο τους.

Ο βασικός στόχος είναι να αρπάξουν πρώτα από όλα χρήματα και κοσμήματα. Αργότερα , όταν η πόλη θα έχει πια ερημωθεί, θα έχουν άφθονο χρόνο να τα ιδιοποιηθούν…

Το πρώτιστο είναι να μη φύγουν μαζί με τους φυγάδες τα μετρητά και τα πολύτιμα αντικείμενα. Τέτοιες εντολές έχουν δοθεί και εκτελούνται μεθοδικά… Τις αρχειοθήκες όμως, τους πάγκους, τα έπιπλα που χρειάζονται για να ξαναρχίσει το εμπόριο τα σεβάστηκαν. Και στην περίπτωση αυτή έχουν δοθεί οδηγίες.

Η μέθοδος είναι εντυπωσιακή: Τα σπίτια πρέπει να ξανακατοικηθούν, σύμφωνα με τη δεύτερη πράξη του όλου προγράμματος. Ό,τι δεν μεταφέρεται, αλλά και τα αγαθά, πρέπει να μοιραστούν κανονικά στους Τούρκους εποίκους, που σύντομα θα καταφθάσουν από την Ευρώπη, αλλά και στους εκτελεστές μα και στους σχεδιαστές της όλης επιχείρησης… Στις εκκλησίες στόχος των βανδαλισμών ήταν τα μισητά λειτουργικά σκεύη και οι εικόνες και το θρησκευτικό μίσος ικανοποιήθηκε εν μέρει… Στις επτά το βράδυ όλα έχουν τελειώσει… Η επιχείρηση κράτησε μετά βίας είκοσι τέσσερις ώρες… Ούτε καν ένας Τούρκος πληγωμένος. Όλα έγιναν αριστοτεχνικά. Οι νέοι αυτοί βάρβαροι δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τους προγόνους τους, τις οθωμανικές ορδές, που ρήμαζαν κατά τον Μεσαίωνα τις ακτές και τα νησιά… Ξαφνικά διακρίνω ένα πλεούμενο να μπαίνει στο λιμάνι: Στρατός έχει σταλεί από την Σμύρνη… Είχαμε λοιπόν δίκιο χτες που αποφασίσαμε να μην προβάλουμε την παραμικρή αντίσταση: Θα μας είχαν σφάξει όλους. Η πόλη (7.000 Έλληνες) έχει αδειάσει… δεν υπάρχει πια ούτε ένας Έλληνας Οθωμανός υπήκοος στη Φώκαια…».

 

«Κομμένα ανθρώπινα μέλη κρέμονταν στις προθήκες των χασάπικων με την επιγραφή: «χριστιανικό κρέας». Νέα κορίτσια βιάζονταν, άλλα κλέβονταν, ειδεχθείς πράξεις εκδίκησης γίνονταν με τέτοια κτηνωδία για την οποία μόνο φυλές αγρίων είναι ικανές… Φωτιές ανάβουν σε μερικά σημεία από το πετρέλαιο που είχαν στις δημοτικές πυροσβεστικές αντλίες. Σπίτια, με τον κόσμο κλειδωμένο μέσα, λαμπάδιαζαν. 

Το πανικόβλητο πλήθος με ξεσκισμένα ρούχα και ματωμένο πρόσωπο τρέχει προς την παραλία. Μαζεύουμε μέσα από το δρόμο ένα νεογέννητο, του οποίου δεν μπορούμε να βρούμε τη μητέρα, και το εμπιστευόμαστε σε μια γυναίκα που θηλάζει το μικρό της…

(Όλες οι φωτογραφίες είναι του Φελίξ Σαρτιώ.)

Έλληνες πρόσφυγες απο την Φώκαια μεταφέρονται στη Χίο

 

Συμπερασματικά από όλα τα παραπάνω, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι συμμετείχαν απλοί Τούρκοι πολίτες και γυναικόπαιδα στις συστηματικές διώξεις και σφαγές εναντίον των Ελλήνων και ότι ήταν επιτεταγμένη με οποιονδήποτε τρόπο και κόστος  προσπάθεια βοήθειας και προστασίας του Ελληνικού πληθυσμού από το επίσημο Ελληνικό κράτος.

Οπότε ορθά έπραξε ο  "εθνάρχης," Ελευθέριος Βενιζέλος με την απόφαση στρατιωτικής, πολιτικής και διπλωματικής εμπλοκής της Ελλάδας στη Μικρά Ασία, ωστόσο το μεγαλύτερο του λάθος που μεταγενέστερα το παραδέχτηκε και ο ίδιος είναι ότι θα έπρεπε να βρει τρόπο πάση θυσία να πάμε ενωμένοι στην Μικρά Ασία και όχι διχασμένοι όπως τελικά πήγαμε με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα.

Επιμέλεια Κέντρο Μικρασιατικών Ερευνών