Δεκέμβρης 1944. Μια πόλη που βράζει, μια χώρα που παλεύει να σταθεί όρθια κι ανάμεσα στις σκιές του πολέμου γεννιούνται μύθοι που ακόμη επιμένουν.
1. «Ο ΕΛΑΣ ξεκίνησε τα Δεκεμβριανά»
Δεν υπήρξε σχέδιο εξέγερσης. Υπήρξε μάλλον μια αργή συσσώρευση αθετημένων υποσχέσεων, πολιτικών αποκλεισμών και βίας. Η κυβέρνηση και οι Βρετανοί αρνήθηκαν την ισότιμη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στον νέο εθνικό στρατό. Κι όταν στις 3 Δεκεμβρίου μια ειρηνική διαδήλωση χτυπήθηκε αιματηρά στο Σύνταγμα, η σύγκρουση έμοιαζε πια αναπόφευκτη.
2. «Οι Βρετανοί ήταν ουδέτεροι, ήρθαν για σταθερότητα»
Στην πραγματικότητα η εντολή του Τσώρτσιλ ήταν σαφής: να περιοριστεί η επιρροή του λαϊκού κινήματος και να διαμορφωθεί μια πολιτική λύση που θα εξυπηρετούσε τα βρετανικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Αθήνα έγινε το μοναδικό πεδίο όπου η Βρετανία πολέμησε αντιστασιακές δυνάμεις πριν ακόμη τελειώσει ο πόλεμος.
3. «Το ΕΑΜ πολέμησε μόνο τους Βρετανούς»
Ο πόλεμος στους δρόμους της Αθήνας είχε πολλά μέτωπα. Ο ΕΛΑΣ συγκρούστηκε με την Αστυνομία, την οργάνωση Χ του Γρίβα, μονάδες εθνοφυλακής όπου είχαν ενταχθεί πρώην ταγματασφαλίτες και την ορεινή Ταξιαρχία του Ρίμινι. Το μέτωπο ήταν σύνθετο και χαοτικό.
4. «Η διαδήλωση της 3ης Δεκεμβρίου ήταν ένοπλη»
Ήταν άοπλη. Χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Σύνταγμα για να διαμαρτυρηθούν ειρηνικά ενάντια στον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Οι πρώτοι πυροβολισμοί προήλθαν από την αστυνομία· και μετά το αίμα που χύθηκε, η πόλη παραδόθηκε στη βία.
5. «Ο ΕΛΑΣ επιδίωκε εμφύλιο»
Η επιδίωξη του ΕΛΑΣ ήταν πολιτική συμμετοχή, όχι εμφύλια αναμέτρηση. Η σύγκρουση γεννήθηκε από τον αποκλεισμό, τις μεταπολεμικές ισορροπίες και την εξωτερική παρέμβαση. Η επιθυμία του ήταν η αναγνώριση της αντιστασιακής του δράσης και η ισότιμη θέση στη νέα Ελλάδα.
6. «Ο ΕΛΑΣ ηττήθηκε επειδή ήταν αδύναμος»
Στην Αθήνα ο ΕΛΑΣ βρέθηκε μπροστά σε μια συντριπτικά υπέρτερη δύναμη: άρματα, αεροπορία, βαριά όπλα. Η αποχώρησή του δεν ήταν ομολογία αδυναμίας αλλά στρατηγική επιλογή. Στην υπόλοιπη χώρα διατηρούσε ισχυρό στρατιωτικό μηχανισμό, με οργανωμένες μονάδες και βαρύ οπλισμό — κι ένα μεγάλο μέρος αυτής της δύναμης δεν μπήκε ποτέ στην πρωτεύουσα.
7. «Το ΕΑΜ διέπραξε μαζικές σφαγές αμάχων»
Μέσα στο χάος των μαχών έγιναν εκτελέσεις αιχμαλώτων από τον ΕΛΑΣ και την ΟΠΛΑ. Όμως οι ιστορικές έρευνες δεν επιβεβαιώνουν τη μυθική «σφαγή της Αθήνας». Υπήρξαν υπερβολές, αντίποινα, αυθαιρεσίες — αλλά όχι μια προσχεδιασμένη εξόντωση αμάχων.
8. «Η Βάρκιζα έφερε τέλος στη σύγκρουση»
Η Συμφωνία της Βάρκιζας σταμάτησε τις μάχες, όχι όμως και τη βία. Στην ύπαιθρο εξαπλώθηκε η λεγόμενη «λευκή τρομοκρατία», οι όροι της συμφωνίας δεν εφαρμόστηκαν πλήρως, και η χώρα οδηγήθηκε σταδιακά προς έναν νέο, πιο βαθύ εμφύλιο.
Τα Δεκεμβριανά δεν είναι μια απλή σελίδα της ιστορίας. Είναι ένας καθρέφτης: δείχνει φόβους, επιθυμίες, λάθη και προσδοκίες μιας κοινωνίας που προσπαθούσε να βρει τον δρόμο της μέσα στα ερείπια του πολέμου. Κι όσο τους μύθους διαδέχεται η κατανόηση, τόσο πλησιάζει κανείς την αλήθεια εκείνης της ταραγμένης εποχής.
Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης
Πηγή: Εποχή, Βήμα, Τα Νέα
Δημοσίευση σχολίου