Στους λόφους της Πίνδου, εκεί όπου το τοπίο κρατά ακόμη τη σιωπή των αιώνων, η γη των Γρεβενών μίλησε ξανά. Μια ομάδα αρχαιολόγων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών, ανασκάπτοντας στο πλαίσιο της κατασκευής του αυτοκινητοδρόμου Ε65, αποκάλυψε στη θέση «Αιμιλιανός» ίχνη ανθρώπινης παρουσίας τόσο παλιά, που ξεπερνούν τα όρια της ιστορικής φαντασίας. Ευρήματα της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής, αλλά και δείγματα από τη Νεολιθική και Χαλκολιθική περίοδο, υφαίνουν μια αδιάκοπη αφήγηση της ανθρώπινης επιμονής στο ίδιο τοπίο — ένα χρονικό που αρχίζει πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια και φτάνει ως τις πρώτες κοινότητες των γεωργών και των κτηνοτρόφων.
Ο πρώτος τεχνίτης του βουνού
Ανάμεσα στα περισσότερα από 3.000 λίθινα τέχνεργα που ήρθαν στο φως, ξεχωρίζει ένας χειροπέλεκυς από χαλαζία — ένα εργαλείο λιτό και τέλειο, δουλεμένο με αμφίπλευρη συμμετρία, χαρακτηριστικό της Αχελαίας πολιτισμικής φάσης. Ο κατασκευαστής του, πιθανότατα Homo erectus ή Homo heidelbergensis, στάθηκε στην ίδια κοιλάδα όπου σήμερα περνά ο σύγχρονος δρόμος και, κρατώντας μια πέτρα στο χέρι, σχεδίασε με διαδοχικά χτυπήματα ένα αντικείμενο με καθορισμένη μορφή.
Αυτός ο χειροπέλεκυς, με την αμυγδαλόσχημη όψη του, δεν είναι απλώς εργαλείο. Είναι το αποτύπωμα μιας σκέψης που για πρώτη φορά προσπάθησε να δώσει σχήμα στη φύση, να την υποτάξει σε έναν ανθρώπινο σχεδιασμό. Η Αχελαία λιθοτεχνία (Acheulean), που άνθισε από την Αφρική ως την Ευρώπη, αντιπροσωπεύει την πρώτη τεχνολογική επανάσταση της ανθρωπότητας. Σε αντίθεση με την πρωτόγονη Ολντουβαία (Oldowan), όπου οι πέτρες πελεκιούνταν αδρά, εδώ ο άνθρωπος σκέφτεται, συμμετρικά, αναλογικά. Σχεδιάζει πριν χτυπήσει.
Η παρουσία ενός τέτοιου ευρήματος στην ορεινή Δυτική Μακεδονία είναι εξαιρετικά σπάνια. Όπως και στα Ροδοδαφνίδια της Λέσβου, έτσι και εδώ, ο χειροπέλεκυς του Αιμιλιανού μαρτυρεί την άφιξη των πρώτων ανθρώπων στην ελληνική γη. Ίσως ήταν περιηγητές των παγετώνων, ίσως κυνηγοί που ακολούθησαν τα ποτάμια και τα κοπάδια της εποχής. Όπως και να ’χει, το χέρι τους έμεινε ανεξίτηλο στο πέτρωμα.
Οι πέτρες που θυμούνται
Δίπλα στον χειροπέλεκυ, βρέθηκαν λιάνιστρα-πυρήνες, πυρηνόμορφα τέχνεργα και διαμορφωμένες κροκάλες — εργαλεία της καθημερινότητας που διασώζουν τη ρυθμική επαφή ανθρώπου και ύλης. Αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι η περιοχή του Αιμιλιανού δεν ήταν ένα τυχαίο σημείο στάσης, αλλά ένα διαχρονικό εργαστήριο επιβίωσης. Ο άνθρωπος επανερχόταν εδώ, για να εργαστεί, να κόψει, να προετοιμάσει τη ζωή του.
Το χώμα κρατά μνήμη, και στα Γρεβενά η μνήμη αυτή είναι βαθιά. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί του οφιολιθικού συμπλέγματος, πλούσιοι σε σκληρά πετρώματα, προσέφεραν τις πρώτες πρώτες ύλες για την προϊστορική τεχνογνωσία. Στο ίδιο υλικό που σήμερα δοκιμάζει ο γεωλόγος, τότε ο άνθρωπος αναζητούσε τη λεπίδα του μέλλοντος.
Από την Παλαιολιθική στη Νεολιθική ανάσα
Χιλιετίες αργότερα, όταν οι πάγοι είχαν υποχωρήσει και τα βουνά της Πίνδου έγιναν θερινά καταφύγια, η ανθρώπινη παρουσία συνεχίστηκε. Ευρήματα της Νεολιθικής και Χαλκολιθικής περιόδου (4.500 – 3.000 π.Χ.) δείχνουν ότι ο Αιμιλιανός εντάχθηκε στον άξονα μετακίνησης των πρώτων κτηνοτρόφων.
Μια φολίδα ανανέωσης πυρήνα από πυριτόλιθο της Σαμαρίνας, λεπτοδουλεμένη με ακρίβεια, μαρτυρεί εξειδικευμένη τεχνογνωσία και προχωρημένες παραγωγικές πρακτικές. Πίσω από αυτή την πέτρα, διακρίνεται η σκιά ενός άλλου ανθρώπου — του νεολιθικού τεχνίτη που δεν κυνηγούσε πια, αλλά έπλαθε εργαλεία για να χτίσει και να καλλιεργήσει.
Η συνέχεια της ανθρώπινης παρουσίας στη θέση Αιμιλιανός είναι συγκινητική: από τον πρώτο προϊστορικό δημιουργό έως τον νομαδικό ποιμένα, ο ίδιος δρόμος της Πίνδου συνδέει τις εποχές, τα χέρια, τις ανάγκες. Ο Ε65 δεν είναι, έτσι, παρά ο πιο πρόσφατος κρίκος μιας αλυσίδας μετακινήσεων που διαρκεί από τότε που ο άνθρωπος έμαθε να χαράζει το τοπίο με τη δική του παρουσία.
Το βλέμμα του πρώτου ανθρώπου
Η ανασκαφή στον Αιμιλιανό δεν αποκαλύπτει μόνο εργαλεία. Αποκαλύπτει μιαν αρχέγονη νοητική στιγμή: το πέρασμα από το ένστικτο στη συνείδηση. Ο χειροπέλεκυς από χαλαζία είναι, με έναν τρόπο, το πρώτο ελληνικό σύμβολο της σκέψης. Ένα εργαλείο που σμίλεψε όχι μόνο την πέτρα, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο.
Και σήμερα, καθώς ο αυτοκινητόδρομος Ε65 χαράσσει την ίδια διαδρομή, μπορούμε να φανταστούμε εκείνον τον πρώτο τεχνίτη, σκυμμένο πάνω από τον ποταμό, να κρατά στα χέρια του μια πέτρα που θα γίνει ιστορία.
Πίσω από κάθε εύρημα υπάρχει και μια σύγχρονη ιστορία ανθρώπων. Την ανασκαφή στον Αιμιλιανό συντόνισε ο Ιωάννης Μάνος, αρχαιολόγος-παλαιοτεχνολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών, με τη συνεργασία των Καλλιόπης Τσιάκου, Γεωργίας Κέδρου, Έρης Θέμου, Μαρίας Φωτιάδη και Αγγελικής Αποστολίδου. Στο έργο συνέβαλαν οι γεωλόγοι Ι. Βλασταρίδης και Ντίνα Γκίκα, καθώς και η Ειδική Υπηρεσία Δημοσίων Έργων Συγκοινωνιακών Υποδομών του Υπουργείου Υποδομών.
Μια σπάνια συμμαχία επιστημόνων, μηχανικών και εργατών, που απέδειξε πως η πρόοδος και η μνήμη μπορούν να συνυπάρξουν, όταν υπάρχει γνώση και σεβασμός.
Η Πίνδος, που γνώρισε νομάδες, πολεμιστές και ποιμένες, κρατά έτσι τον παλαιότερο της κάτοικο - τον άνθρωπο που έδωσε στην πέτρα σχήμα, και στη σκέψη διάρκεια.
Δημοσίευση σχολίου