Στο Νέο Μεγάλο Μουσείο της Αιγύπτου από τον Τουταγχαμών στον ανώνυμο γραφέα της μνήμης

 

Η Είσοδος στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο @GEM

Από τον πλούτο του Τουταγχαμών στον γραφέα που κατέγραφε τη μνήμη του κόσμου. 

Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης, αρχαιολόγος

Υπάρχουν στιγμές που η ιστορία μοιάζει να ξαναπαίρνει ανάσα, που τα λείψανα μιας παλαιάς δόξας επιστρέφουν για να φωτίσουν τον σύγχρονο χρόνο. Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αιγύπτου, το περίφημο Grand Egyptian Museum (GEM), στέκει τώρα, δίπλα στις Πυραμίδες της Γκίζας, σαν μια σύγχρονη πύλη προς τον χρόνο. Δεν είναι απλώς ένα μουσείο, είναι η υλική αφήγηση ενός πολιτισμού που ποτέ δεν έπαψε να συναρπάζει, ούτε και να μας καθρεφτίζει. 

Το περασμένο Σάββατο, ένα φαραωνικό θέαμα με λέιζερ, συμφωνική ορχήστρα, χορευτές με χιτώνες εμπνευσμένους από αρχαίες τοιχογραφίες, χρυσά σκήπτρα και στέμματα σηματοδότησε τα επίσημα εγκαίνια του Μεγάλου Αιγυπτιακού Μουσείου στο Κάιρο.

Ένα μουσείο στην άκρη της ερήμου

Το GEM είναι σήμερα το μεγαλύτερο μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο σε έναν μόνο πολιτισμό. Ένα πέτρινο θαύμα που κοιτά προς τις Πυραμίδες, προσπαθώντας να συνομιλήσει μαζί τους χωρίς να τις επισκιάσει. Ο χώρος απλώνεται σε 470.000 τετραγωνικά μέτρα, με μεγάλες διαδρομές φωτός και σιωπής, με αίθρια που θυμίζουν ναούς και σκάλες που οδηγούν, κυριολεκτικά, προς το φως της ερήμου.

Το μουσείο φιλοδοξεί να στεγάσει πάνω από 100.000 αντικείμενα, από τα οποία τα 15.000 παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Επτά χιλιετίες ιστορίας ξεδιπλώνονται, από τις απαρχές του Νείλου έως την ελληνιστική Αλεξάνδρεια — μια διαδρομή από τον μύθο στη γραφή, από τη θεότητα στον άνθρωπο. Οι καθυστερήσεις ήταν πολλές. Πολιτικές αναταράξεις, οικονομικές κρίσεις, πανδημίες. Και όμως, το έργο ολοκληρώθηκε. Ένα δισεκατομμύριο δολάρια και είκοσι χρόνια αργότερα, η Αίγυπτος κρατά στα χέρια της το πιο φιλόδοξο μουσείο της σύγχρονης εποχής. Όπως σημειώνει και το άρθρο του Mononews («Μια κλεφτή ματιά σ’ ένα μεγάλο μουσείο – Από τον πλούτο του φαραώ Τουταγχαμών σ’ έναν απλό γραφέα»), όλα τα υπόλοιπα μοιάζουν δευτερεύοντα μπροστά στο γεγονός ότι αυτός ο τόπος κατάφερε να σταθεί ξανά όρθιος μπροστά στην αιωνιότητα.

Αρχιτεκτονική της μνήμης

Το μουσείο σχεδιάστηκε από τους Heneghan Peng Architects — με λιτές γραμμές, τριγωνικές όψεις, διαφάνειες γυαλιού και μαρμάρου που αντανακλούν τον ήλιο της Γκίζας. Το κτήριο δεν μιμείται το παρελθόν· το αγκαλιάζει. Η γεωμετρία του θυμίζει ιερό σύμβολο, σαν να αντλεί τη μορφή του από τη μαθηματική τάξη που χαρακτήριζε την αιγυπτιακή τέχνη.

Τα αγάλματα των Φαραώ υποδέχονται τους επισκέπτες @GEM

Στην είσοδο δεσπόζει η κολοσσιαία μορφή του Ραμσή Β΄. Από εκεί, η μεγάλη σκάλα οδηγεί στα εκθεσιακά επίπεδα, όπου οι χρονολογίες παύουν να έχουν σημασία. Κάθε βήμα είναι και μια επιστροφή στον χρόνο: από τις προκατακλυσμιαίες μορφές των θεών έως τα εργαλεία του καθημερινού βίου, από τον χρυσό του βασιλιά έως το καλάμι του γραφέα. 

Το Κολοσιαίο άγαλμα του Ραμσή του Β' @GEM

Κάτω από τα εκθεσιακά επίπεδα, λειτουργεί το Κέντρο Συντήρησης και Έρευνας - δεκαεννέα εργαστήρια όπου οι αρχαιολόγοι, οι χημικοί, οι συντηρητές εργάζονται αθόρυβα, επαναφέροντας τα θραύσματα του παρελθόντος στη ζωή. Είναι ίσως η πιο συγκινητική πλευρά του μουσείου: εκεί όπου η επιστήμη συνομιλεί με την ποίηση της ύλης.

Η χρυσή ταφική μάσκα του φαραώ Τουταγχαμών @GEM

Ο κόσμος του Τουταγχαμών 

Κανένα άλλο όνομα δεν συνδέθηκε τόσο πολύ με το αιγυπτιακό θαύμα όσο του Τουταγχαμών. Ο νεαρός φαραώ, που πέθανε μόλις στα δεκαεννέα του, γίνεται τώρα το επίκεντρο της μεγάλης έκθεσης του GEM. Για πρώτη φορά, πάνω από 5.000 αντικείμενα από τον τάφο του παρουσιάζονται ολόκληρα — η μάσκα, οι σαρκοφάγοι, οι θρόνοι, τα κοσμήματα, αλλά και τα προσωπικά του αντικείμενα: τα ρούχα, οι καλλυντικές θήκες, τα μικρά του παιχνίδια.

Η ενότητα του Τουταγχαμών δεν είναι απλώς ένα σκηνικό πλούτου. Είναι μια σκηνογραφία μνήμης που οδηγεί τον επισκέπτη «από τον πλούτο του φαραώ σ’ έναν απλό γραφέα»: από το χρυσό που λάμπει έως το κάλαμο που καταγράφει. Το GEM δεν δοξάζει μόνο τη βασιλική εξουσία, επιχειρεί να αποκαλύψει τον άνθρωπο πίσω από τον μύθο, να ενώσει το μεγαλείο του θανάτου με την απλότητα της ζωής.

Η μεταφορά των αντικειμένων υπήρξε ένα επίτευγμα τεχνολογίας και φροντίδας. Εκατοντάδες ειδικοί εργάστηκαν για να διασφαλίσουν ότι ο πιο πολύτιμος θησαυρός της Αιγύπτου θα φτάσει ασφαλής στο νέο του σπίτι. Κάθε άρμα, κάθε κόσμημα, κάθε σπαράγμα, μεταφέρθηκε σαν να επρόκειτο για ιερό κείμενο.

Κι έτσι, μέσα στις αίθουσες του GEM, ο επισκέπτης δεν αντικρίζει απλώς τον Τουταγχαμών - αντικρίζει την ιδέα της αθανασίας που γέννησε η Αίγυπτος.

Ταφικά ειδώλια που συνόδευαν την ταφή@GEM

Ο επισκέπτης ως προσκυνητής

Η επίσκεψη στο GEM είναι εμπειρία πολυαισθητηριακή. Οι αίθουσες φωτίζονται με τρόπο που θυμίζει αυγή στην έρημο: ο ήλιος διαχέεται απαλά πάνω στα εκθέματα, ενώ οι σκιές λειτουργούν ως μέτρο του χρόνου. Προβολές βίντεο, επαυξημένη πραγματικότητα, ήχοι και φωνές από παπύρους συνοδεύουν τη διαδρομή.

Οι διαδρομές του επισκέπτη έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να αφηγούνται μια ιστορία: ξεκινάς από τον κόσμο των θεών, περνάς στον κόσμο των φαραώ και καταλήγεις στον κόσμο των ανθρώπων. Κάπου εκεί, σ’ ένα μικρότερο δωμάτιο, στέκει το άγαλμα ενός γραφέα — καθιστού, με το βλέμμα στραμμένο προς τα εμπρός. Είναι ίσως η πιο ανθρώπινη στιγμή του μουσείου. Ο γραφέας αυτός, που πριν από χιλιάδες χρόνια κατέγραφε την καθημερινότητα, γίνεται τώρα ο καθρέφτης του επισκέπτη.

Σ’ εκείνον συγκλίνουν όλα: ο χρυσός, οι θεοί, οι τάφοι, οι μάσκες. Γιατί χωρίς τον γραφέα, χωρίς τον άνθρωπο που έγραψε τη μνήμη, τίποτε δεν θα είχε σωθεί.

Τα σκάφη των αρχαίων Αιγυπτίων @GEM

Το μουσείο ως πράξη πολιτιστικής πολιτικής

Το GEM δεν είναι απλώς ένα κτήριο. Είναι δήλωση. Η Αίγυπτος επενδύει στη μνήμη της για να στηρίξει το μέλλον της. Με το μουσείο αυτό, η χώρα φιλοδοξεί να γίνει εκ νέου κέντρο του παγκόσμιου πολιτιστικού χάρτη.

Υπολογίζεται ότι πάνω από επτά εκατομμύρια επισκέπτες θα περάσουν κάθε χρόνο από τις αίθουσες του GEM. Για τον αιγυπτιακό τουρισμό, είναι ένα νέο κεφάλαιο. Για την επιστήμη, είναι ένα πεδίο έρευνας και συντήρησης μοναδικής κλίμακας.

Και όμως, πέρα από την οικονομία και τη φήμη, αυτό που μένει είναι κάτι απλούστερο: η ανάγκη του ανθρώπου να αγγίξει την αθανασία μέσα από τα έργα του.

Από τον φαραώ στον άνθρωπο

Στο τέλος της περιήγησης, ο επισκέπτης βγαίνει στον εξωτερικό χώρο, όπου το βλέμμα αγγίζει τις Πυραμίδες. Το φως του απογεύματος απλώνεται πάνω στα γεωμετρικά επίπεδα του μουσείου και για μια στιγμή νιώθεις πως η αρχαία και η σύγχρονη Αίγυπτος μιλούν την ίδια γλώσσα: τη γλώσσα της πέτρας και του χρόνου.

Το GEM δεν είναι απλώς το νέο αρχαιολογικό μουσείο της Αιγύπτου. Είναι μια επανερμηνεία του παρελθόντος - μια πρόσκληση να ξαναδούμε την ιστορία όχι ως λαμπρή εξουσία αλλά ως ανθρώπινη προσπάθεια να αφήσουμε ίχνη.

Όπως θα έλεγε ένας παλιός γραφέας: «Όσο υπάρχει το όνομά σου γραμμένο, δεν έχεις πεθάνει.»

Κι έτσι, ανάμεσα στα χρυσά σύμβολα και τις σιωπηλές προτομές, η φωνή του Τουταγχαμών και του ανώνυμου γραφέα ακούγεται ξανά, αρκεί ο επισκέπτης του μουσείου να προσπαθήσει να την αφουγκραστεί.