Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης της νεότερης Ελλάδας, υπήρξε κεντρική μορφή όχι μόνο για την πολιτική ανασυγκρότηση του έθνους, αλλά και για τον βαθύ αστικό και οικιστικό μετασχηματισμό πολλών περιοχών. Το Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα πεδία εφαρμογής του οράματος αυτού. Η οικιστική πολιτική του Καποδίστρια άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην πολεοδομία, την αρχιτεκτονική και την κοινωνική οργάνωση της πόλης, θέτοντας τις βάσεις για τον εκσυγχρονισμό της.
Εικ. 2: Σχέδιο πόλης Ναυπλίου Θ. Βαλλιάνου.
Η άφιξη στο Ναύπλιο και οι πρώτες παρεμβάσεις
Ο Καποδίστριας έφθασε στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1828, σε μία περίοδο όπου η πόλη παρουσίαζε εικόνα βαθιάς αποδιοργάνωσης. Τα οχυρά είχαν υποστεί ζημιές, οι δρόμοι ήταν γεμάτοι ερείπια και πρόχειρες κατασκευές, ενώ η υγιεινή κατάσταση ήταν ιδιαίτερα προβληματική. Από τις πρώτες του ενέργειες ήταν η επιβολή τάξης και η αποκατάσταση της λειτουργικότητας της πόλης.
Με συστηματικές παρεμβάσεις οργανώθηκαν συνεργεία καθαρισμού, διανοίχθηκαν οι φραγμένοι υπόνομοι, ενώ οι δρόμοι πλακοστρώθηκαν και οριοθετήθηκαν εκ νέου. Η πόλη άρχισε να αποκτά τις πρώτες της οργανωμένες υποδομές, υπό την συνεχή εποπτεία του Κυβερνήτη και των συνεργατών του.
Το σχέδιο πόλης και η γέννηση της νέας αστικής ταυτότητας
Καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο μηχανικός Σταμάτης Βούλγαρης, ο οποίος κλήθηκε να συντάξει το πρώτο ολοκληρωμένο σχέδιο πόλης του Ναυπλίου. Η συμβολή του ήταν καθοριστική για την πολεοδομική αναγέννηση της περιοχής. Με βάση τις οδηγίες του Καποδίστρια, ο Βούλγαρης προχώρησε:
-
στη χάραξη ευρείων, ευθύγραμμων δρόμων
-
στη δημιουργία νέων πλατειών
-
στην απομάκρυνση των αυθαίρετων παραπηγμάτων
-
στη διαμόρφωση οργανωμένων συνοικιών
Η πιο χαρακτηριστική παρέμβαση ήταν η δημιουργία του Μεγάλου Δρόμου (σημερινή οδός Βασ. Κωνσταντίνου), ο οποίος αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα της πόλης και σημείο αναφοράς για την οικονομική και κοινωνική της ζωή.
Παράλληλα, ο Βούλγαρης σχεδίασε τον πρώτο προσφυγικό συνοικισμό στην Πρόνοια, έναν από τους πρώτους οργανωμένους οικισμούς κοινωνικής κατοικίας στη νεότερη ελληνική ιστορία.
Τα δημόσια κτίρια και ο νεοκλασικός χαρακτήρας της πόλης
Η οικιστική πολιτική του Καποδίστρια δεν περιορίστηκε στην πολεοδομία. Ο Κυβερνήτης επεδίωξε την οικοδόμηση μιας νέας αστικής ταυτότητας, με κτίρια που θα εξέπεμπαν κύρος, σταθερότητα και ευρωπαϊκή αισθητική. Έτσι εισάγεται στο Ναύπλιο ο νεοκλασικισμός, ο οποίος θα κυριαρχήσει αργότερα κατά την Οθωνική περίοδο.
Μεταξύ των σημαντικών κτιρίων που ανεγέρθηκαν ή ανακαινίστηκαν:
Εικ. 3: Κυβερνείο, Παλατάκι Ι. Καποδίστρια (1890) από ανατολικά.
Το Κυβερνείο (Παλατάκι Καποδίστρια)
Στα βορειοανατολικά της πόλης στη δυτική πλευρά της Πλατείας Συντριβανίου, σημερινή Πλατεία Τριών Ναυάρχων, κτίσθηκε το 1829 το «Παλάτιον» ή «Κυβερνείο» του Καποδίστρια, σε οικόπεδο που είχε αγοράσει ο Πανούτσος Νοταράς, ένα μεγάλο τριώροφο επίμηκες νεοκλασικό κτίριο με μέγιστες διαστ. 30,40Χ27,80 μ. και κάλυψη 671 τ.μ. που άρχιζε από την οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου (Μεγάλο δρόμο) και έφθανε ως την Λεωφόρο Αμαλίας υπερκαλύπτοντας το ενδιάμεσο στενό, την οδό Γ. Δημητριάδη, με τη δημιουργία μεγάλης καμάρας, διαβατικού, στο ισόγειο. Το βορειότερο τμήμα του κτιρίου διαστ. 11Χ12,80 μ. είναι μικρότερο από το νοτιότερο. Αρχιτέκτονας του κτιρίου ήταν, από την Νεάπολη της Ιταλίας, ο Πασκουάλε Ιππολίτι (Pascal Ippoliti).
Το κτίριο αυτό ένα από τα παλαιότερα κτίρια του κλασικισμού στο Ναύπλιο, επίμηκες έντονα απλωμένο κατά την Σέμνη Καρούζου, με συμμετρικά ανοίγματα και τονισμένη την οριζόντια διάρθρωση, ανάλογη με το ενετικό κτίριο της Αρμερίας, σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο της Πλατείας Συντάγματος. Ωστόσο το κτίριο προβάλλεται ισόρροπα και τονίζεται ο κατακόρυφος άξονας του κτιρίου, στην ανατολική επιμήκη πλευρά, με την προβολή-προεξοχή του κεντρικού τμήματος, με την μεγάλη καμάρα στο ισόγειο, το μπαλκόνι με τη θύρα στον δεύτερο όροφο και την αρθρωτή ελαφρώς χαμηλότερη στέγη από την τετράρριχτη κύρια στέγη του κτιρίου. Προφανώς πρόκειται για δυτικότροπο χαρακτηριστικό, το οποίο δεν απαντάται σε κανένα νεοκλασικό κτίριο του Ναυπλίου. Η άποψη της Σ. Καρούζου ότι το κτίριο έφερε αρχικά αέτωμα, το οποίο θα αχρηστεύθηκε αργότερα, επειδή το κτίριο εικονίζεται με αέτωμα στο γνωστό πίνακα του P. Von Hess με την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο είναι εσφαλμένη. (εικ. 4)
Εικ. 4: P. von Hess, η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο 1835, λεπτομέρεια Κυβερνείου με αέτωμα.
Όπως όμως σαφώς προκύπτει από την υδατογραφία του A. Marc (εικ. 5) γύρω στα 1833, λίγα χρόνια μετά την κατασκευή του με τονισμένες τις οριζόντιες και κάθετες συμμετρικές αρθρώσεις, αλλά και από τις μεταγενέστερες φωτογραφίες του τέλους του 19ου αι. και των αρχών του 20ου αι. στο κεντρικό προβαλλόμενο τμήμα είχε ειδική, αρθρωτή, χαμηλή επικλινή τετράριχτη στέγη, αλλά δεν είχε αέτωμα. Η αναπαράσταση του κτιρίου σε σχέδιο του W. Schaefer 1935, όταν το κτίριο είχε ήδη καταστραφεί και κατεδαφιστεί με αέτωμα ως διώροφο! και με παράθυρα, πόρτες και ορθογώνιους φεγγίτες στο ισόγειο είναι εσφαλμένη.
Με απλή σύγκριση γίνεται φανερό ότι ο Schaefer αντιγράφει την έντονα κλασικιστική, ανακριβή όμως αναπαράσταση του κτιρίου με αέτωμα του P. V. Hess, στον πίνακα (1835) της άφιξης του Όθωνα στο Ναύπλιο. Επίσης στην αναπαράσταση του Κυβερνείου-Παλατάκι από τον Α. Κοντόπουλο, με πόρτες στα δυο άκρα του ισογείου, που δημοσιεύει η Σέμνη. Καρούζου είναι εσφαλμένη. Το κτίριο αρχικά δεν είχε πόρτες στην ανατολική επιμήκη όψη του ισογείου. Η κύρια είσοδος του κτιρίου προφανώς ήταν στον κεντρικό μεγάλο δρόμο (οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου). Στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν το κτίριο λειτουργούσε ως Νομαρχία, προφανώς για τις λειτουργικές ανάγκες του κτιρίου το νοτιότερο παράθυρο είχε διαμορφωθεί σε πόρτα, όπως σαφώς προκύπτει από φωτογραφία της εποχής και προφανώς αυτό αποτέλεσε την αφετηρία της εσφαλμένης αναπαράστασης από τον Κοντόπουλο.
Εικ. 5: A. Marc 1833, το Κυβερνείο (Παλατάκι) με τα κτίρια της πλατείας Συντριβανίου (Τριών Ναυάρχων)
Στο Παλατάκι-Κυβερνείο του Καποδίστρια στη συνέχεια έμεινε ο βασιλιάς Όθωνας, και το κτίριο ονομάστηκε Ανάκτορο, ενώ η πλατεία Συντριβανίου ονομάσθηκε Πλατεία Ανακτόρων. Αρκετά χρόνια μετά την έξωση του Όθωνα το 1862, στο κτίριο εγκαταστάθηκε η Νομαρχία. Στις 16 Οκτωβρίου το 1929 το κτίριο καταστράφηκε από πυρκαγιά, δεν ανοικοδομήθηκε και κατεδαφίστηκε. Το 1933 κηρύχθηκε το οικόπεδο ως διατηρητέο και διαμορφώθηκε ως πάρκο, όπου αυθαίρετα τοποθετήθηκε στη δεκαετία του 1990 το άγαλμα του Όθωνα. Είναι αξιοσημείωτο ότι από το κτίριο διατηρείται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη «Παλαμήδης» ο πώρινος ορθογώνιος λίθος διαστ. 52Χ23Χ23 εκ. με τη χρονολογία 1829, έτος ανέγερσής του. (εικ. 6)
Εικ. 6: Πώρινος λίθος του Κυβερνείου με τη χρονολογία 1829, ανέγερσης του κτιρίου. (Δημόσια Βιβλιοθήκη ο Παλαμήδης)
Ο Εθνικός Οίκος (1831)
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα πρώιμου νεοκλασικισμού, με αετωματικό τύμπανο και τον αναγεννώμενο Φοίνικα, εθνικό σύμβολο της εποχής.
Λίγο δυτικότερα 5 μ. από το Κυβερνείο στο Μεγάλο δρόμο (Βασ. Κων/νου) κτίσθηκε το 1831 ένα μεγάλο τριμερές μνημειακό νεοκλασικό κτίριο, χαρακτηριστικό δείγμα της πρώτης φάσης του νεοκλασικισμού, το οποίο είναι κυρίως διώροφο κτίριο και στον τρίτο όροφο προεξέχει μόνο το κεντρικό τμήμα του (εικ. 7). Πρόκειται για το κτίριο του παλιού Δημαρχείου Ναυπλίου, πρώην Δημοτική Πινακοθήκη, στη συνέχεια και νυν Γραμματεία του Παν/μίου Πελοπ/σου.
Εικ. 7: Νεοκλασικό κτίριο, Εθνικός Οίκος 1831
Στη θέση αυτή σαφώς προκύπτει από τη μαρτυρία του Φωτάκου, βρισκόταν η οικία του Αλή Πασά του Ναυπλίου (Αλή μπέη του Άργους), αγοράσθηκε στη συνέχεια από τον Εμμ. Ξένο, όπου έμεινε αρχικά ο Κυβερνήτης «και επί τέλους αγοράσθη υπό του Δήμου Ναυπλιέων δια δημοτικόν κατάστημα».
Φέρει χαρακτηριστική πώρινη αψιδωτή νεοκλασική είσοδο με πεσσούς εκατέρωθεν και στο γείσο οδοντωτούς νεοκλασικούς γεισίποδες του αρχαίου ελληνικού ιωνικού ρυθμού. Πάνω από το γείσο φέρει εντός πλαισίου ανάγλυφη παράσταση του αναγεννώμενου Φοίνικα και στο τύμπανο της αετωματικής επίστεψης την επιγραφή «Εθνικός Οίκος 1831». Πρόκειται για μοναδικό σωζόμενο χαρακτηριστικό νεοκλασικό κτίριο του Ναυπλίου. (εικ. 8)
Εικ. 8: Είσοδος νεοκλασικού κτιρίου, Εθνικού Οίκου 1831
Η οικία Άρμανσμπεργκ
Ένα άλλο σημαντικό νεοκλασικό τριώροφο κτίριο στο Ναύπλιο είναι η γνωστή οικία Άρμασμπεργκ διαστ. 24,14Χ17,20 μ. ένα από τα μεγαλύτερα σπίτια της πόλης. Έλαβε το όνομα από τον ομώνυμο κόμη μέλος της Οθωνικής Αντιβασιλείας (εικ. 9). Το ισόγειο και ο πρώτος όροφος έχουν κτισθεί από πέτρα, το πιθανότερο, κατά τη δεύτερη Τουρκοκρατία και όχι κατά την Β΄ Ενετοκρατία, όπως έχει υποστηριχθεί παλιότερα.
Εικ. 9: Οικία Άρμανσμπεργκ
Ο τρίτος όροφος με εμφανή τον νεοκλασικό ρυθμό κτίσθηκε επί Καποδίστρια, με τους χαρακτηριστικούς πεσσούς και τους αναγεννώμενους φτερωτούς φοίνικες στις γωνίες κάτω από την στέγη (εικ. 10).
Εικ. 10: Οικία Άρμανσμπεργκ,λεπτομέρεια με παράσταση Φοίνικα
Η μοναδική χαρακτηριστική αψιδωτή πόρτα με πεσσούς, στο Ναύπλιο, που θυμίζει σκηνικό εισόδου θεάτρου, με βάση το ίδιο ανοιχτόχρωμο πώρινο υλικό, και την ανάλογη κατασκευή με την πόρτα του «Εθνικού Οίκου 1831» (εικ. 8) και τον εμφανή δευτερογενή τρόπο μονταρίσματος της πόρτας στο κτίριο, ότι η πόρτα αυτή έχει κατασκευασθεί την εποχή του Καποδίστρια (εικ. 11).
Εικ. 11: Πόρτα οικίαςΆρμανσμπεργκ
Το αρχικό κατώφλι της πόρτας και του δρόμου, βρίσκεται 50 εκ. βαθύτερα, όπως προκύπτει από το σχέδιο (εικ. 12), διότι το επίπεδο των δρόμων σήμερα έχει ανέλθει. Στην απέναντι, νότια πλευρά της οδού Πλαπούτα, βρισκόταν η ανάλογης κατασκευής, μη σωζόμενη τριώροφη οικία Μάουρερ, ο τρίτος όροφος της οποίας κατασκευάστηκε την εποχή του Καποδίστρια και στις γωνίες έφερε τους αναγεννώμενους Φοίνικες, όπως στην οικία Άρμανσμπεργκ .
Εικ. 12:Σχέδιο πόρτας οικίαςΆρμανσμπεργκ
Το Εθνικό Νοσοκομείο
Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Κυβερνήτης και σπουδαίος γιατρός της χειρουργικής έλαβε ιδιαίτερα μέτρα στο Ναύπλιο για την υγεία των κατοίκων, με την αναδιοργάνωση του Εθνικού Νοσοκομείου το 1828 για τους πολίτες, το οποίο λειτουργούσε από το 1823, που βρισκόταν στα δυτικά της πόλης, στην σημερινή Πλατεία Νοσοκομείου, του Ψαρομαχαλά16.
Εικ. 13: Πόρτα ΕθνικούΝοσοκομείου Ναυπλίου.
Η νεοκλασική πόρτα του Νοσοκομείου (εικ. 13) ήταν ανάλογη με την πόρτα του νεοκλασικού κτιρίου του Εθνικού Οίκου, στην οδό Βασιλέως Κων/νου (εικ. 8), και έφερε εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή διαστ. 74Χ74Χ5 εκ., η οποία βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου. (εικ. 14)
Εικ. 14: Επιγραφή Εθνικού Νοσοκομείου.
Η επιγραφή18 στο κεντρικό χώρο φέρει σε ανάγλυφο τόντο διαμέτρου 30 εκ. τον αναγεννώμενο Φοίνικα από την τέφρα του (εικ. 15) και σε κυκλική διάταξη περιμετρικά, με κεφαλαία γράμματα, με ύψος γραμμάτων 4 εκ., τις ακόλουθες τρεις επιγραφές:
- Ελληνική Πολιτεία αωκα (1823)
- Α΄ Εθνικόν Νοσοκομείον Ναυπλίου 1823
- Ζήτω ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Ι. Α. Καποδίστριας 1828.
Το κτίριο ερειπωμένο, (εικ. 15) κατεδαφίστηκε το πιθανότερο στο τέλος της δεκαετίας του 1940. Από το Εθνικό Νοσοκομείο Ναυπλίου σώζεται σήμερα η μικρή εκκλησία που είναι αφιερωμένη στους Αγίους Αποστόλους, τον άγιο Χαράλαμπο και την Αγία Βαρβάρα. (εικ. 16)
Το Κεντρικό Σχολείο των Ευελπίδων
Στην λεωφόρο Αμαλίας και Εμ. Σωφρόνη, όπου σήμερα βρίσκεται η παλιά τριώροφη νεοκλασική οικία, πρώην κληρονόμων Π. Καζακόπουλου και σήμερα πολεμικό Μουσείο (εικ. 13).σε παλιότερο μη σωζόμενο διώροφο κτίριο ιδρύθηκε το 1825, το «Κεντρικόν Πολεμικό Σχολείον των Ευελπίδων», (Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων), το οποίο λειτούργησε από την 12η Ιανουαρίου 1829. Σήμερα στεγάζεται το Πολεμικό Μουσείο στο κτίριο που αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο της στρατιωτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Εικ. 17: Πολεμικό Μουσείο
Κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας
Η οικιστική πολιτική συνδέθηκε και με ευρύτερη κοινωνική ανασυγκρότηση. Ο Καποδίστριας ίδρυσε:
Εκτός όμως από το Εθνικό Νοσοκομείο, ο Καποδίστριας ίδρυσε και το Στρατιωτικό Νοσοκομείο στην Ακροναυπλία, το οποίο δεν σώζεται, βρίσκονταν δίπλα στη σωζόμενη εκκλησία των θεραπευτών αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού.
Στο Ναύπλιο λειτούργησε επίσης ορφανοτροφείο για τα παιδιά των αγωνιστών καθώς και το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο στο Τζαμί (Τριανόν) της Πλατείας Συντάγματος.
Ο Κυβερνήτης έλαβε μέτρα για τον εκσυγχρονισμό της χώρας και έλαβε ιδιαίτερα μέτρα για την ανάπτυξη της γεωργίας και ίδρυσε στην Τίρυνθα, Γεωργική Σχολή21, σημερινό σωζόμενο νεοκλασικό κτίριο, Διοικητήριο Αγροτικών Φυλακών (εικ. 16). Είναι γνωστή ανά το πανελλήνιο η εισαγωγή και η πρωτοπόρος προσπάθεια καλλιέργειας της πατάτας από τον Ι. Καποδίστρια, η οποία ωριμάζει σε τρεις μήνες, ενώ για το σιτάρι απαιτείται ένας χρόνος.
Εικ.18: Γεωργική Σχολή Τίρυνθας. (E. REY-A. Chenarard 1843-1844).
Ο Κυβερνήτης εκτός από την ακατάπαυστη εργασία συχνά έκανε τον περίπατό του ως την εξοχική του κατοικία, ένα μικρό σπίτι στους πρόποδες του Παλαμηδίου, στην σημερινή εκκλησία του Αγιάννη κοντά στην Πρόνοια, πρώην τεκές στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπου δεχόταν και ακροάσεις των κατοίκων, το οποίο όμως δεν σώζεται αλλά εικονίζεται σε υδατογραφία του Th. Du. Moncel22 (εικ. 17).
Εικ. 19: Έπαυλη Ι. Καποδίστρια (Th. Du Moncel 1845).
Οι δράσεις αυτές ενίσχυσαν την κοινωνική συνοχή και στήριξαν την αγροτική παραγωγή, με πιο γνωστή και συμβολική κίνηση την εισαγωγή της πατάτας.
Το Ναύπλιο ως πρότυπο αστικής οργάνωσης
Μέσα σε μόλις τρία χρόνια, η πόλη μεταμορφώθηκε. Από τα ερείπια του πολέμου, το Ναύπλιο εξελίχθηκε σε έναν οργανωμένο, ευρωπαϊκό αστικό ιστό. Η οικιστική πολιτική του Καποδίστρια αποτέλεσε υπόδειγμα για άλλες πόλεις και επηρέασε βαθιά τον ελληνικό αστικό σχεδιασμό του 19ου αι.
Ο Νεοκλασικισμός που εγκαινίασε ο Ι. Καποδίστριας στα πλαίσια του εξευρωπαϊσμού της πόλης του Ναυπλίου επικράτησε πλήρως στη συνέχεια κατά την μακρόχρονη Οθωνική περίοδο.
Κληρονομιά και ιστορική μνήμη
Όμως τα οξυμμένα εσωτερικά προβλήματα και οι έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις υποκινούμενες και από εξωτερικούς παράγοντες διέκοψαν βίαια τον εκσυγχρονισμό της χώρας.
Εικ. 20: Άγιος Σπυρίδων
Το πρωινό της αποφράδας Κυριακής της 27ης Σεπτεμβρίου 1831, με το παλιό ημερολόγιο, στις 6.30 π.μ. ο Ι. Καποδίστριας βγήκε από το Κυβερνείο για να εκκλησιασθεί στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, όπως συνήθιζε, προστάτη άγιο πατρίδας του της Κέρκυρας, συνοδευόμενος από δυο φρουρούς τον Γ.Κοζώνη και Δ. Λεωνίδα. Προχώρησε στην οδό Β. Κων/νου (Μεγάλο δρόμο) και στη συνέχεια ακολούθησε νότια, την οδό Αγγ. Τερζάκη. Στη συμβολή με την οδό Δ. Πλαπούτα συναντήθηκε απρόβλεπτα, μέσα στο μουχρωμένο πρωϊνό, με τους Κων/νο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη, οι οποίοι ήταν υπό επιτήρηση, με τους οποίους αντάλλαξε αμίλητος χαιρετισμό βγάζοντας το καπέλο του.
Οι Μαυρομιχαλαίοι έφυγαν γρήγορα νότια, στο στενό σοκάκι με την πέτρινη σκάλα, πέρασαν τη μικρή πλατεία μπροστά από την εκκλησία και του έστησαν ενέδρα στην είσοδο της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. (εικ. 18, 19, 25)
Εικ. 21: Η δολοφονίατου Ι. ΚαποδίστριαΔ. Τσόκου 1850
Ο Κυβερνήτης ακολούθησε τον κανονικό δρόμο, συνέχισε την πορεία του στην αρχή της οδού Σταϊκοπούλου, έστριψε αριστερά και ανηφόρισε για την εκκλησία. Μόλις έφθασε στη νότια πλευρά του ιερού της εκκλησίας, την αρχή της σημερινής οδού Ι. Καποδίστρια και σταμάτησε για λίγο να ξεκουραστεί, αντίκρισε έξω από την πόρτα της εκκλησίας τον Κων/νο Μαυρομιχάλη, κοντοστάθηκε για λίγο, κοίταξε ανατολικά προς την οικία του Υπουργού Ροδίου, και συνέχισε την πορεία του προς την εκκλησία και τον τόπο του μαρτυρίου. Μόλις πάτησε το κατώφλι μπαίνοντας στην εκκλησία, ο Κων/νος Μαυρομιχάλης τον πυροβόλησε εξ΄ επαφής στην πίσω δεξιά πλευρά της κεφαλής, ενώ ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης που στεκόταν εσωτερικά της πόρτας τον χτύπησε με μικρό μαχαίρι στη δεξιά πλευρά της κοιλιάς και ο Κυβερνήτης έπεσε νεκρός, στα χέρια των φρουρών του (εικ. 21).
Ο Γ. Κοζώνης πυροβόλησε και τραυμάτισε θανάσιμα τον Κων/νο Μαυρομιχάλη, που προσπάθησε να διαφύγει από το απέναντι της εκκλησίας ανηφορικό στενό, την οδό Πλάτωνος, ενώ ο Ι. Καραγιάννης, ένας εκ των δυο φρουρών των Μαυρομιχαλαίων πυροβόλησε κατά των φρουρών του Καποδίστρια αλλά αστόχησε και η σφαίρα χτύπησε στη δεξιά πλευρά της πόρτας της εκκλησίας, όπου σώζεται στον τοίχο η λαβωματιά της σφαίρας (εικ. 19, 25). Ο Κ. Μαυρομιχάλης συνελήφθη, μέσα στο πρωϊνό, λιντζαρίσθηκε από τους κατοίκους και τους στρατιώτες, που τον χτυπούσαν με ξύλα και σπαθιά, σύρθηκε στα καλντερίμια της πόλης ως την πλατεία του Πλάτανου (Πλατεία Συντάγματος) και το απόγευμα ξεψύχησε μπροστά από το Στρατώνα (Αρχαιολογικό Μουσείο) και το σώμα του ρίχθηκε στη θάλασσα.
Ο Γ. Μαυρομιχάλης διέφυγε δυτικά, από την οδό Καποδιστρίου, ζήτησε καταφύγιο στη Γαλλική Πρεσβεία, συνελήφθη, δικάσθηκε εις θάνατον και εκτελέσθηκε στις 10 Οκτωβρίου, στην Πλατεία, ανατολικά των τειχών της πόλης του Ναυπλίου.
Η κηδεία του Κυβερνήτη έγινε στις 18 Οκτωβρίου 1831. Στη συνέχεια το λείψανο του Ι. Καποδίστρια μεταφέρθηκε στις 29 Μαρτίου 1832 από τον αδελφό του Αυγουστίνο Καποδίστρια και τάφηκε στην Κέρκυρα, στον Άγιο Σπυρίδωνα.
Εικ. 22: Άγαλμα Ι. Καποδίστρια
Με την επέτειο της εκατονταετίας της απελεύθερωσης της χώρας ο δραστήριος δήμαρχος της πόλης Κ. Κόκκινος και το Δημοτικό Συμβούλιο στις 9/12/1929 με ψήφισμα ζήτησαν να ανεγερθεί ανδριάντας του Ι. Καποδίστρια στο Ναύπλιο. Η πρόταση έγινε δεκτή από την κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου, ορίσθηκε καλλιτεχνική επιτροπή στην οποία συμμετείχαν ο ζωγράφος Κ. Παρθένης και ο αρχιτέκτων Δ. Πικιώνης και η ανάθεση έγινε στο σπουδαίο γλύπτη Μ. Τόμπρο. Το άγαλμα τοποθετήθηκε το 1933 στην ομώνυμη πλατεία που ανάπλασε ο Δ. Πικιώνης (εικ. 21). Στον ανδριάντα, στημένο απέναντι από το Κυβερνείο στον άξονα της λεωφόρου Αμαλίας, με σταθερό βηματισμό εξαίρεται η έκφραση του προσώπου και προβάλλεται με απλότητα ο ευγενής διπλωμάτης Ι. Α. Καποδίστριας, θεμελιωτής του Νεοελληνικού Κράτους. Είναι αξιοσημείωτος ο συμβολισμός του αγάλματος, εμπνευσμένος από την αρχαία ελληνική παράδοση. Στη δεξιά πλευρά, κάτω από το προβαλλόμενο δεξιό χέρι, εικονίζεται το κατώτερο αποκομμένο τμήμα κορμού βελανιδιάς, δρυός, ιερό δένδρο του Δία, σύμβολο ρώμης και δύναμης του αρχαίου Ελληνικού Κόσμου. Από τις ρίζες του δένδρου έχουν βλαστήσει νέα κλαδιά, τα οποία συμβολίζουν το αναγεννημένο νεοελληνικό κράτος24.
Εικ. 23: Η χουρμαδιά τ΄ Αναπλιού
Η πολυσήμαντη ιστορική προσωπικότητα του Ι. Α. Καποδίστρια, του Μπαρμπαγιάννη, μυθοποιήθηκε μέσα στο χρόνο. Σύμφωνα με την παράδοση, η γνωστή χουρμαδιά, το παλιότερο δέντρο στο δυτικό άκρο της πόλης, δίπλα στο ξενοδοχείο Αμφιτρύων, στη βίλλα του ποιητή Θ. Κωστούρου, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο για τη διατήρησή του, το φύτεψε ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας (εικ. 22). Το υπεραιωνόβιο δέντρο είχε φυτρώσει στο χώρο αυτό στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και είχε την ίδια ηλικία με το Ανεξάρτητο Νεοελληνικό Κράτος. Τη νύχτα της 13ης Δεκεμβρίου 2008, μετά από νυχτερινή θύελλα, έσπασε ο κορμός του δέντρου στο ανώτερο τμήμα του25 όπου έφερε βαθιά λαβωματιά. Το μεγαλύτερο τμήμα του κορμού διατηρείται στη θέση του.
Ο Δήμος Ναυπλίου, προς τιμήν του Ι. Α. Καποδίστρια ίδρυσε το «Ίδρυμα Ιωάννης Καποδίστριας» ενώ το 2007 στην Κέρκυρα ιδρύθηκε το «Δίκτυο πόλεων Ιωάννης Καποδίστριας», στο οποίο συμμετέχουν οι πόλεις, Κέρκυρα, Αμμόχωστος, Ναύπλιο, Αίγινα, Coper Capodistria (Σλοβενία).
Παρά τη βίαιη διακοπή του έργου του με τη δολοφονία του το 1831, ο Καποδίστριας άφησε στο Ναύπλιο μια κληρονομιά που παραμένει ζωντανή. Πολλά κτίρια σώζονται έως σήμερα, ενώ ο πολεοδομικός σχεδιασμός που εισήγαγε καθόρισε μόνιμα την εξέλιξη της πόλης.
Το Ναύπλιο εξακολουθεί να φέρει σε κάθε του γωνιά τα ίχνη του πρώτου Κυβερνήτη – ίχνη ενός οράματος που συνέδεσε τον εξευρωπαϊσμό με την ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου, λειτουργικού και ανθρώπινου κράτους.
Κείμενο από την Αργολική Βιβλιοθήκη
Επιμέλεια: Κων/νος Χ.Τζιαμπάσης, αρχαιολόγος
Δημοσίευση σχολίου