του Κωνσταντίνου Τζιαμπάση, αρχαιολόγου
Πάνω στον λόφο του Χελωνάτα, εκεί όπου ο άνεμος του Ιονίου αγγίζει τις πέτρες και φέρνει μαζί του ψιθύρους αιώνων, στέκει αγέρωχο το Κάστρο Χλεμούτσι. Το πιο επιβλητικό μεσαιωνικό κάστρο της Πελοποννήσου, χτισμένο από τους Φράγκους ηγεμόνες στις αρχές του 13ου αιώνα, δεν είναι απλώς μνημείο, είναι μια ζωντανή αφήγηση, μια πέτρινη ιστορία που ξεδιπλώνεται μέσα από επάλξεις, αίθουσες και θρύλους.
Η εποχή των ιπποτών και η ίδρυση του κάστρου
Η ιστορία αρχίζει γύρω στο 1220–1223, όταν ο πρίγκιπας της Αχαΐας Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλεαρδουίνος αποφάσισε να χτίσει ένα φρούριο που να επιβλέπει την εύφορη πεδιάδα της Ηλείας και να προστατεύει το λιμάνι της Γλαρέντζας — τότε εμπορικό κέντρο με μεγάλη σημασία. Το κάστρο ονομάστηκε αρχικά Clermont, στα φραγκικά, και αργότερα οι Έλληνες το μετονόμασαν σε Χλεμούτσι, όπως η γλώσσα του τόπου προσαρμόζει τα ξένα ονόματα.
Ο Βιλλεαρδουίνος, όπως διηγείται η παράδοση, ήρθε σε σύγκρουση με τον λατινικό κλήρο για τα δικαιώματα στρατολόγησης και φορολόγησης. Με τα μέσα από εκείνη τη διαμάχη χρηματοδότησε την ανέγερση του κάστρου. Έτσι, από μια πολιτική σύγκρουση γεννήθηκε ένα αρχιτεκτονικό θαύμα, προορισμένο να αντέξει στους αιώνες.
Η αρχιτεκτονική μεγαλοπρέπεια του Χλεμουτσίου
Το Κάστρο Χλεμούτσι δεσπόζει σε ύψος περίπου 220 μέτρων, προσφέροντας ανεμπόδιστη θέα σε ολόκληρη την Ηλεία και στο Ιόνιο Πέλαγος — μέχρι τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά. Η τοποθεσία του δεν ήταν τυχαία: στρατηγικά τοποθετημένο, επέτρεπε τον έλεγχο των δρόμων, των παραθαλάσσιων εμπορικών κινήσεων και των φρουρίων της περιοχής.
Η εσωτερική ακρόπολη, με τις επτά πολυγωνικές της πτέρυγες, σχηματίζει ένα συμμετρικό, σχεδόν κανονικό εξάγωνο - δείγμα εξαιρετικού σχεδιασμού για την εποχή. Στο κέντρο, η μεγάλη εσωτερική αυλή λειτουργούσε ως χώρος συγκέντρωσης, ασκήσεων και τελετών. Τα δωμάτια γύρω της - με παχιούς τοίχους, καμάρες και λίθινες κόγχες - εξυπηρετούσαν ως αίθουσες, αποθήκες, κοιτώνες και μαγειρεία.
Η πύλη του κάστρου σώζεται σχεδόν ακέραιη. Οδηγεί σε έναν στενό διάδρομο με στροφές, σχεδιασμένο για να καθυστερεί τους εισβολείς. Πάνω από την είσοδο διακρίνεται η καταχύστρα, απ’ όπου οι υπερασπιστές έριχναν καυτό νερό ή πίσσα — μια ζωντανή υπενθύμιση των μεσαιωνικών τακτικών άμυνας.
Οι κινστέρνες (υπόγειες δεξαμενές) κάτω από τα κτήρια του περιβόλου μαρτυρούν τη φροντίδα των κατασκευαστών για την επιβίωση σε πολιορκία. Η πέτρα, το υδραυλικό κονίαμα και η ακριβής γεωμετρία τους δείχνουν όχι μόνο στρατιωτική αλλά και τεχνική ιδιοφυΐα.
Από τους Φράγκους στους Βενετούς και τους Οθωμανούς
Το κάστρο γνώρισε πολλούς κυρίαρχους. Μετά τους Φράγκους πέρασε στα χέρια των Βενετών, που το χρησιμοποίησαν ως οχυρό εμπορικής προστασίας. Έπειτα, γύρω στα τέλη του 15ου αιώνα, καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς, οι οποίοι το ενίσχυσαν με νέα τείχη και ημικυλινδρικούς πύργους, προσαρμοσμένους στα πυροβόλα όπλα της εποχής.
Κάθε εποχή άφησε το αποτύπωμά της: μια αλλαγή στη δομή, μια επισκευή στο τείχος, ένα σημάδι διαφορετικής τεχνικής. Έτσι, το Χλεμούτσι έγινε ένα παλίμψηστο της ιστορίας, όπου οι στρώσεις του χρόνου αφηγούνται τις μεταμορφώσεις του τόπου.
Το Χλεμούτσι στην Επανάσταση και στη σύγχρονη εποχή
Κατά την Επανάσταση του 1821, το κάστρο αποτέλεσε στρατιωτικό φυλάκιο και σημείο ελέγχου της περιοχής. Με την πάροδο των δεκαετιών, εγκαταλείφθηκε και η σιωπή του λόφου κάλυψε ξανά τα ίχνη των πολιορκιών και των ιπποτών.
Οι πρώτες αναστηλωτικές εργασίες ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1960 από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, με στόχο τη διάσωση των τειχών και τη σταθεροποίηση των θόλων. Σήμερα, το Κάστρο Χλεμούτσι είναι πλήρως επισκέψιμο και στεγάζει το Μουσείο Χλεμουτσίου, αφιερωμένο στη μεσαιωνική ιστορία της Πελοποννήσου και της Φραγκοκρατίας.
Στις αίθουσες του μουσείου εκτίθενται κεραμικά, όπλα, νομίσματα και αντικείμενα καθημερινής ζωής, που φωτίζουν το πώς ζούσαν οι άνθρωποι της εποχής μέσα στα κάστρα. Κάθε αντικείμενο, μικρό ή μεγάλο, συνθέτει ένα μωσαϊκό ζωής πίσω από τις πέτρες του φρουρίου.
Η εμπειρία του επισκέπτη
Αν σταθεί κανείς στην κορυφή του Χλεμουτσίου ένα δειλινό, θα δει το φως να απλώνεται πάνω στην πεδιάδα της Ηλείας και τη θάλασσα να λάμπει στο βάθος. Εκεί καταλαβαίνει γιατί οι Φράγκοι διάλεξαν αυτό το σημείο: για τη θέα, για τον έλεγχο, αλλά ίσως και για την ομορφιά.
Σήμερα, το κάστρο είναι ένας ζωντανός τόπος πολιτισμού. Καλοκαιρινές εκδηλώσεις, συναυλίες και αναπαραστάσεις γεμίζουν τις αυλές του με φως και φωνές. Ο επισκέπτης περπατά ανάμεσα στα τείχη και νιώθει το βάρος του χρόνου, αλλά και την αίσθηση συνέχειας — πως ό,τι χτίστηκε με πέτρα και πίστη, δύσκολα χάνεται.
Η σημασία του για την Ηλεία
Το Κάστρο Χλεμούτσι δεν είναι μόνο ιστορικό οχυρό, αλλά και σύμβολο ταυτότητας για την περιοχή της Κυλλήνης και όλης της Ηλείας. Στην αγκαλιά του συνυπάρχουν ιστορία, αρχαιολογία και τοπική υπερηφάνεια. Είναι ένας τόπος που ενώνει την τοπική κοινωνία με τις ρίζες της και προσελκύει επισκέπτες απ’ όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ο τουρισμός γύρω από το κάστρο —σε συνδυασμό με τα λουτρά Κυλλήνης, τη Γλαρέντζα και τις παραλίες— συνθέτει μια πολιτιστική διαδρομή που αξίζει να γνωρίσει κανείς.
Κάθε φορά που ο επισκέπτηςανηφορίζει στο Χλεμούτσι, θυμάμαι πως η ιστορία δεν είναι ποτέ μόνο γραμμένη, είναι χτισμένη, είναι στα τείχη, στα σημάδια της σμίλης, στις χαρακιές των στρατιωτών, στα ίχνη του νερού στις κινστέρνες.
Και όταν φυσά ο άνεμος της Κυλλήνης, νομίζεις πως ακούς ψιθύρους: από ιππότες, αρχιτέκτονες, στρατιώτες - όλους εκείνους που κράτησαν ζωντανό αυτόν τον πέτρινο φύλακα της Ηλείας.
Δημοσίευση σχολίου