Στην καρδιά της Ντάπιας, εκεί όπου η αρχοντιά των Σπετσών συναντά την ιστορία των μεγάλων ευεργετών της, ορθώνεται το επιβλητικό αρχοντικό του Σωτηρίου Αναργύρου. Πρόκειται για ένα από τα λαμπρότερα, αλλά και πιο αινιγματικά, κτίρια του νησιού: ένα διώροφο λιθόκτιστο οικοδόμημα με καθαρές νεοκλασικές γραμμές, επίσημη συμμετρία και εντυπωσιακή πλαστικότητα των όγκων, που ταυτόχρονα εκπέμπει έναν αέρα εξωτισμού χάρη στα αιγυπτιακά μοτίβα που το διακοσμούν.
Η μελέτη του κτηρίου ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Π. Ζίζηλα με τις ρητές οδηγίες του Ανάργυρου: «να κτισθεί ένα αρχοντικό όμοιο με αρχαίο αιγυπτιακό ανάκτορο ή ναό». Έτσι, το 1903 ξεκίνησαν οι εργασίες, οι οποίες μέσα σε έναν μόλις χρόνο ολοκληρώθηκαν, παραδίδοντας στις Σπέτσες το εντυπωσιακότερο ίσως κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα. Ο ίδιος ο Ανάργυρος του έδωσε το όνομα της αιγυπτιακής θεάς Νηίθ, στολισμένο με ανατολικές και αιγυπτιακές λεπτομέρειες: σφίγγες στην είσοδο, επιβλητικές τζαμαρίες, τοιχογραφίες και αρχιτεκτονικές αναφορές που έφερναν έναν αέρα μυστικισμού στη Ντάπια.
Αρχιτεκτονικά, το αρχοντικό χαρακτηρίζεται από την καθαρότητα των μορφών και τη σαφήνεια των νεοκλασικών στοιχείων. Ξεχωρίζει η στοά-περίστυλο στο ισόγειο, η οποία στον όροφο μετατρέπεται σε εξώστη, δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό παιχνίδι σκιάς και φωτός. Γύρω του απλώνεται κήπος με βοτσαλωτούς διαδρόμους, τρεις δεξαμενές, ορνιθώνα, περιστερώνα και φούρνο – μια μικρή αυτάρκης οικιστική ενότητα, όπως αρμόζει σε μια κατοικία αρχοντικής εποχής αλλά και προσωπικής προβολής.
Κι όμως, πέρα από την αρχιτεκτονική του αξία, το κτήριο αντανακλά και ένα βαθύτερο μήνυμα: αυτό της αυτοπροβολής ενός ανθρώπου που αναζήτησε στην αρχαία Αίγυπτο ιδέες συμβολισμού και δύναμης. Ο Ανάργυρος, που έζησε στις ΗΠΑ την περίοδο όπου η αιγυπτιομανία μεσουρανούσε, φαίνεται πως επηρεάστηκε από τις τότε πνευματικές και θεοσοφικές τάσεις. Η θεά Νηίθ, «αυτοδημιούργητη, προγενέστερη των θεών, χωρίς φύλο», είχε σημαντικό συμβολικό ρόλο, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι ο ίδιος είχε δώσει το όνομα Egyptian Deities σε σειρά τσιγάρων που παρήγαγε. Ίσως, μέσα από την επιλογή της Νηίθ, να επιδίωκε να προβάλλει μια εικόνα ισχύος, αυτονομίας και μυστηρίου – μια συμβολική δήλωση για το ποιος ήταν και τι ήθελε να αφήσει πίσω του.
Το αρχοντικό σχετίζεται άμεσα και με ένα από τα μεγαλύτερα ματαιωμένα οράματα του Συριανού ευεργέτη: την ανάπλαση της πλατείας της Ντάπιας. Ένας Ιταλός αρχιτέκτονας σχεδίασε για λογαριασμό του ένα φιλόδοξο σχέδιο: κατεδάφιση των περιμετρικών κτισμάτων, ανακατασκευή του Αγίου Αντωνίου ως μικρή Αγιασοφιά και δημιουργία μιας μεγάλης πλατείας με στοές που θα κατέληγαν στο αρχοντικό. Η καρτ ποστάλ με το σχέδιο είχε τίτλο
«Αι Σπέτσαι εξωραϊζόμεναι», όμως το κοινό του νησιού δεν υποδέχθηκε θετικά τη μεγαλεπήβολη πρόταση. Έτσι, το έργο δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Παρέμεινε, ωστόσο, ένα ενδιαφέρον παράδειγμα της φιλοδοξίας του Ανάργυρου να εντάξει την προσωπική του κατοικία στο κέντρο μιας νέας αστικής ταυτότητας.
Το αρχοντικό δεν έμεινε αμέτοχο ούτε στα ιστορικά γεγονότα. Κατά την Κατοχή λειτούργησε ως Δημαρχείο, ενώ το υπόγειό του χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή και χώρος βασανιστηρίων από τους Γερμανούς. Μετά τον θάνατο του Ανάργυρου, το 1918, το Πρωτοδικείο Ναυπλίου κατακύρωσε την ιδιοκτησία στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή Σπετσών (1929), ενώ το 1986 χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Το ΥΠΕΧΩΔΕ ανέλαβε μελέτη αποκατάστασης το 1990, με την πρώτη φάση των εργασιών να υλοποιείται το 1995.
Σήμερα, το αρχοντικό Ανάργυρου δεν αποτελεί απλώς μια εντυπωσιακή αρχιτεκτονική παρουσία. Είναι ένας τόπος μνήμης, ένα μνημείο συμβολισμού, φιλοδοξιών και ιστορίας. Ένα κτίριο που, όπως γράφτηκε, χτίστηκε για να λέει «κοίτα ποιος είμαι»—και που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να το λέει σε όσους περνούν μπροστά του.
Δημοσίευση σχολίου