Νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης | Περισσότερη δημοκρατία ή μεγαλύτερος συγκεντρωτισμός;

 

Δημαρχείο Δήμου Ναυπλιέων

Μέχρι το τέλος Νοεμβρίου αναμένεται να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης, το μεγαλύτερο θεσμικό εγχείρημα των τελευταίων δεκαετιών για τη λειτουργία των δήμων και των περιφερειών. Πρόκειται για ένα ογκώδες νομοθέτημα - περίπου 1.000 άρθρα σε 1.600 σελίδες - που φιλοδοξεί να αναμορφώσει πλήρως τον τρόπο με τον οποίο διοικούνται οι τοπικές κοινωνίες.

Σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών, ο νέος Κώδικας βασίζεται στη «λειτουργική απλότητα» και στην «καθημερινότητα του πολίτη». Ωστόσο, το ζητούμενο για τις τοπικές κοινωνίες είναι αν οι αλλαγές αυτές θα ενισχύσουν πραγματικά τη δημοκρατία και τη συμμετοχή των πολιτών ή αν θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια των δημάρχων.

Εκλογή δημάρχου από την πρώτη Κυριακή

Η πιο ηχηρή αλλαγή είναι η εκλογή δημάρχου από την πρώτη Κυριακή, χωρίς δεύτερο γύρο. Ενώ αυτό παρουσιάζεται ως «απλούστευση», πολλοί φοβούνται ότι μειώνει τη δημοκρατική νομιμοποίηση των αιρετών, αφού κάποιος μπορεί να εκλεγεί ακόμη και με μειοψηφικό ποσοστό.

Παράλληλα, εισάγεται η ηλεκτρονική ψηφοφορία (e-voting), που πράγματι μπορεί να διευκολύνει τη συμμετοχή - ειδικά των νέων ή όσων διαμένουν μακριά από τον τόπο καταγωγής τους. Ωστόσο, απαιτείται εγγύηση για διαφάνεια και ασφάλεια των ψηφιακών διαδικασιών, ώστε να μην υπάρχουν σκιές ή ανισότητες πρόσβασης. 

Δημαρχείο Δήμου Άργους Μυκηνών

Διαφάνεια και συμμετοχή: ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα και ανοικτά δεδομένα

Θετικά μπορεί να κριθούν τα μέτρα για υποχρεωτική δημοσιοποίηση πρακτικών δημοτικών συμβουλίων και ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα αποφάσεων, ώστε ο πολίτης να γνωρίζει τι αποφασίζεται και από ποιον.

Εισάγεται επίσης η δυνατότητα ηλεκτρονικών δημοτικών δημοψηφισμάτων, δίνοντας θεσμικά τη δυνατότητα στους δημότες να εκφράζονται συλλογικά για σημαντικά ζητήματα. Αν όμως αυτά παραμείνουν «διακοσμητικά», χωρίς δεσμευτικό χαρακτήρα, κινδυνεύουν να μετατραπούν σε απλό εργαλείο νομιμοποίησης προειλημμένων αποφάσεων. 

Δημαρχείο Δήμου Επιδαύρου

Νέο οικονομικό πλαίσιο: ψηφιοποίηση και κοινωνικές παροχές

Ο νέος Κώδικας φέρνει σημαντικές αλλαγές και στα οικονομικά των δήμων. Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ) θα αυξάνονται αυτόματα όταν αυξάνονται οι μισθοί, ενώ όλες οι οικονομικές συναλλαγές θα ψηφιοποιηθούν. Δημιουργείται Κέντρο Διαχείρισης Δημοτικών Εσόδων για ενιαία ενημέρωση κάθε πολίτη.

Θετική πτυχή αποτελεί η πρόβλεψη για κοινωνικές παροχές, όπως επίδομα γέννησης έως 3.000 ευρώ και ενισχύσεις για ευάλωτες ομάδες. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει το ερώτημα αν οι δήμοι θα έχουν επαρκείς πόρους και προσωπικό για να υλοποιήσουν τις κοινωνικές πολιτικές που υπόσχονται. 

Δημαρχείο Δήμου Ερμιονίδας

Αρμοδιότητες και αποκέντρωση: ζητούμενο ή σύνθημα;

Για πρώτη φορά καταγράφονται και ταξινομούνται οι 1.200 αρμοδιότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Εισάγεται μηχανισμός μεταφοράς αρμοδιοτήτων από το κράτος στους δήμους, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνοδεύονται από πόρους, υποδομές και προσωπικό.

Η πρόβλεψη αυτή είναι θετική, όμως η εμπειρία δείχνει ότι συχνά οι αρμοδιότητες «μεταφέρονται» χωρίς τα αντίστοιχα μέσα. Το κρίσιμο ζήτημα είναι αν ο Κώδικας θα αποτελέσει εργαλείο ουσιαστικής αποκέντρωσης ή αν θα συνεχιστεί η γνωστή πρακτική των «εντολών χωρίς χρηματοδότηση».

Νέα εποπτεία και πειθαρχικές ρυθμίσεις

Στο πεδίο της εποπτείας, δημιουργείται Αυτοτελής Υπηρεσία Εποπτείας, στελεχωμένη μέσω ΑΣΕΠ, με ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου αποφάσεων. Προβλέπεται επίσης ότι η αργία αιρετών θα επιβάλλεται μόνο μετά από τελεσίδικη καταδίκη, ενώ καταργείται το αυτόφωρο για δημάρχους και αντιδημάρχους.

Αυτή η διάταξη προκαλεί συζητήσεις, καθώς δημιουργεί ερωτήματα περί ισονομίας — δηλαδή γιατί οι αιρετοί να εξαιρούνται από ένα πλαίσιο που ισχύει για κάθε πολίτη.

Το νερό, η ψηφιοποίηση και οι προκλήσεις

Σημαντικό ενδιαφέρον συγκεντρώνει το πεδίο των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ), όπου διασφαλίζεται μεν ο δημόσιος χαρακτήρας του νερού, αλλά εξετάζεται και η σύσταση κοινών ΔΕΥΑ μεταξύ δήμων. Οι τοπικές κοινωνίες θα πρέπει να παρακολουθήσουν στενά τις εξελίξεις, ώστε να μην ανοίξει έμμεσα ο δρόμος για ιδιωτικοποιήσεις ή υποβάθμιση υπηρεσιών.

Την ίδια ώρα, η ψηφιακή μετάβαση των δήμων προχωρά αργά - κάτω από 15% απορροφητικότητα στα έργα ψηφιακού μετασχηματισμού. Το Υπουργείο ζητά επιτάχυνση, όμως απαιτείται ουσιαστική τεχνική και οικονομική στήριξη, όχι απλώς «εντολές από τα πάνω».

Ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης δεν είναι απλώς ένα τεχνικό νομοθέτημα, αλλά μια βαθιά πολιτική τομή που θα επηρεάσει τη σχέση πολιτών – τοπικής εξουσίας για πολλά χρόνια.

Αν εφαρμοστεί με σεβασμό στη δημοκρατία, στη διαφάνεια και στη συμμετοχή, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο ενδυνάμωσης των τοπικών κοινωνιών.

Αν όμως μετατραπεί σε πλαίσιο υπερσυγκέντρωσης εξουσιών και «δημάρχων-μονάρχων», τότε θα χαθεί μια ιστορική ευκαιρία για πραγματική αυτοδιοίκηση - με τους πολίτες στο κέντρο και όχι στο περιθώριο.