Σήμερα είναι άλλη μια μέρα μνήμης για την επέτειο από την ηρωική εξέγερση του Πολυτεχνείου. Φέτος συμπληρώνονται 52 χρόνια από τον Νοέμβρη του 1973, ένα γεγονός που δεν είναι απλώς ιστορική ανάμνηση, αλλά διαρκές σημείο αναφοράς για τη Δημοκρατία, την ελευθερία και την πολιτική ευθύνη.
Από τις παρέες στην οργάνωση
Κατά την περίοδο της δικτατορίας, νέοι και νέες που μπήκαν στο πανεπιστήμιο δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία οργανωμένης πολιτικής δράσης. Πολλοί από αυτούς δεν ανήκαν σε οργανώσεις πριν την 21η Απριλίου 1967, αλλά έκαναν παρέες συζητώντας για φιλοσοφία, τέχνη, πολιτική, μέσα σε σπίτια ή ταβέρνες. Αυτή η συντροφικότητα έγινε το έδαφος για πιο δομημένη αντίδραση: το 1971, οι φοιτητικές παρέες μετατράπηκαν σταδιακά σε «Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα» (ΦΕΑ), το θεμέλιο του μαζικού φοιτητικού κινήματος.
Το καινοφανές στοιχείο ήταν ότι οι ΦΕΑ οργανώνονταν παράνομα, αλλά με δημόσια δραστηριότητα: ενώ η ασφάλεια γνώριζε μεμονωμένα πρόσωπα, δεν γνώριζε το συνολικό οργανωτικό σχήμα - αυτή η αντίφαση τους έδινε δύναμη. Στη συνέχεια, δημιουργήθηκε το Διασχολικό Συντονιστικό, όπου από κάθε σχολή συμμετείχε ένας ή δύο εκπρόσωποι, με κοινό στόχο διοργάνωση μαζικών δράσεων.
Πρώτες διαδηλώσεις και αυξανόμενη πίεση
Η πρώτη δημόσια διαδήλωση έγινε στις 21 Απριλίου 1972, μόλις μερικούς μήνες μετά τη συγκρότηση των ΦΕΑ. Το πλήθος των φοιτητών που συγκεντρώθηκε – καθημερινά και σε αμφιθεάτρα, προαύλια ή προπύλαια – εξέπληξε τη Χούντα, που προσπαθούσε να τους αντιμετωπίσει με συλλήψεις και εκφοβισμό. Οι συλλήψεις ήταν συχνές, αλλά η ασφάλεια βρισκόταν σε δυσκολία: δεν μπορούσε να διαχειριστεί ταυτόχρονα τη μαζικότητα, την αυτοπεποίθηση και τον συντονισμό των φοιτητών.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, η Χούντα επιχείρησε να αμβλύνει την αντίδραση μέσω της «φιλελευθεροποίησης» και των στρατεύσεων φοιτητών το 1973. Η απάντηση των φοιτητών ήταν άμεση: κατάληψη της Νομικής, με κύρια αιτήματα την ελευθερία, τη δημοκρατία και την ανατροπή του καθεστώτος.
Η «Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου» και η καταστολή
Η αντίδραση της ασφάλειας δεν άργησε να έρθει. Τη νύχτα της 8ης Μαΐου 1973 – γνωστή ως «Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου» – πραγματοποιήθηκαν μαζικές συλλήψεις από την ΕΣΑ, που δεν δίστασε να διαλύσει τους νεανικούς αγώνες με σκληρά μέσα. Πολλοί αγωνιστές πέρασαν μήνες σε καθεστώς ανακρίσεων και κράτησης. Παρά το κόστος, δεν εγκατέλειψαν το όραμα τους ‒ επέστρεψαν δριμύτεροι και αποφασισμένοι.
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου
Τον Νοέμβριο του 1973, οι φοιτητές κατέλαβαν το Πολυτεχνείο ‒ αυτή τη φορά, όμως, χωρίς προηγούμενο «σχέδιο» όπως στην κατάληψη της Νομικής: η εξέγερση ήταν αυθόρμητη, ζωηρή και ενσωμάτωνε όλο το πολιτικό πάθος των νέων. Η γενιά του δεν ήταν η «γενιά-πολιτικός» με μακροχρόνια οργανωτική εμπειρία, ήταν νέοι με ενδιαφέροντα όπως ποδόσφαιρο, μουσική, χαβαλές ‒ και όμως πήραν το ρίσκο να συγκρουστούν με τα τανκς.
Η σημασία της εξέγερσης δεν ήταν μόνο πολιτική, είχε βαθύτατο συμβολισμό. Η ρήξη που προκάλεσαν οι φοιτητές ήταν επειδή πίστευαν σε αξίες: δημοκρατία, αξιοπρέπεια, εθνική ανεξαρτησία. Η γενιά τους ήταν ταυτόχρονα θαρραλέα και φοβισμένη, σχεδόν «τρέλλη» ‒ όχι ρεαλιστές, αλλά οραματιστές με το «γκάζι στο τέρμα» και χωρίς χώρο για φρένο.
Η μαγική και πυρακτωμένη στιγμή της ιστορίας
Η έκρηξη του Πολυτεχνείου ήταν «μαγική» και «πυρακτωμένη», όπως οι εκρήξεις ηφαιστείων ‒ σύντομη, αλλά γεμάτη πάθος και πόνο. Η γλώσσα αποκτά όρια όταν προσπαθείς να περιγράψεις τέτοιες στιγμές· οι λέξεις δεν μπορούν να χωρέσουν την ένταση της νεανικής εξέγερσης, τη θέρμη του αγώνα ή τον φόβο από την καταστολή. Αυτό όμως που διασώζεται είναι η ενέργεια, η πίστη και η αφοσίωση: η πεποίθηση ότι οι φοιτητές αγωνίζονταν όχι μόνο για αλλαγή στο πανεπιστήμιο, αλλά για μια ριζική αλλαγή στην κοινωνία ‒ για ένα ελληνικό κράτος με ελευθερία και αξιοπρέπεια.
Το μήνυμα μετά από 53 χρόνια
Τρεις δεκαετίες μετά τη μεταπολίτευση και πέντε δεκαετίες μετά το Πολυτεχνείο, η μνήμη της εξέγερσης παραμένει ζωντανή. Η μυθοποίηση του Νοεμβρίου του ’73 ξεκίνησε ήδη μετά την πτώση της Χούντας, στη Μεταπολίτευση ‒ αλλά η πραγματική αξία της εξέγερσης δεν είναι ο μύθος, αλλά η αντοχή των αξιών που γεννήθηκαν εκείνες τις ημέρες. Σήμερα, καλούμαστε να αναστοχαστούμε τι σημαίνει Πολυτεχνείο για τη σύγχρονη Ελλάδα. Πέρα από τις πομπώδεις τελετές και τα πανό, η μνήμη πρέπει να συνοδεύεται από δράση: υπεράσπιση της δημοκρατίας, της ακαδημαϊκής αυτονομίας, των κοινωνικών δικαιωμάτων. Η φλόγα που άναψε στο Πολυτεχνείο δεν μπορεί να είναι παθητική, χρειάζεται να ανάβει ξανά σε κάθε γενιά που αγωνίζεται για ισότητα, ελευθερία και αξιοπρέπεια.
Η ευθύνη της νεολαίας και της πολιτείας
Η νεολαία εκείνης της εποχής ανέλαβε πρωτοβουλία, δεν περίμενε οδηγίες και δεν φοβήθηκε να συγκρουστεί με την εξουσία. Απέδειξαν ότι η πολιτική πράξη δεν είναι προνόμιο λίγων, αλλά δικαίωμα και καθήκον. Από την πλευρά της πολιτείας, υπάρχει ηθική και ιστορική υποχρέωση: να διατηρεί ζωντανή τη μνήμη, όχι ως μουσειακό κειμήλιο, αλλά ως ζωντανό μάθημα. Η εκπαίδευση, η κοινωνική πολιτική και η δημοκρατική συμμετοχή πρέπει να ενισχύονται ώστε οι νέες γενιές να καταλαβαίνουν ότι η ελευθερία δεν μας χαρίστηκε, κατακτήθηκε μέσα από αγώνα.
Πολυτεχνείο ως πράξη διαχρονικής αντίστασης
Τιμούμε φέτος την 53η επέτειο του Πολυτεχνείου όχι μόνο κοιτάζοντας πίσω, αλλά βλέποντας μπροστά. Η ιστορία μας διδάσκει ότι η αντίσταση, η συλλογικότητα, η πίστη στις ιδέες δεν είναι ποτέ παρωχημένες. Στον σημερινό κόσμο, όπου οι δημοκρατικές αξίες δοκιμάζονται ξανά, το Πολυτεχνείο είναι υπενθύμιση – ένας φάρος ότι η αλλαγή μπορεί να έρθει μέσα από την οργανωμένη, τολμηρή νεολαία και την αποφασιστικότητα να υπερασπιστεί κανείς τα ιδανικά του.
Ας κρατήσουμε τη φλόγα ζωντανή – 52 χρόνια μετά, και πάντα.
Δημοσίευση σχολίου