Το Ανάκτορο των Μαλίων

 

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

*Γράφει ο Κωνσταντίνος Χ. Τζιαμπάσης

Στη βόρεια ακτή της Κρήτης, στην εύφορη πεδιάδα που απλώνεται ανατολικά της σημερινής κωμόπολης των Μαλίων, αναδύονται τα εντυπωσιακά ερείπια του τρίτου σε μέγεθος μινωικού ανακτόρου.

Το Ανάκτορο των Μαλίων, αν και λιγότερο γνωστό από την Κνωσό και τη Φαιστό, αποτελεί ένα σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο που προσφέρει μια μοναδική ματιά στην οργάνωση, την οικονομία και την καθημερινή ζωή κατά τη Μινωική Εποχή.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, εδώ βασίλευε ο Σαρπηδόνας, γιος του Δία και της Ευρώπης και αδελφός του Μίνωα, συνδέοντας τον τόπο με τον πυρήνα των μινωικών θρύλων. 

Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή χρονολογείται από τη Νεολιθική περίοδο, όμως η ακμή της τοποθετείται στην Εποχή του Χαλκού. Το πρώτο ανάκτορο (Παλαιοανακτορική περίοδος) ιδρύθηκε γύρω στο 1900 π.Χ. και λειτούργησε ως το κέντρο μιας εκτεταμένης μινωικής πόλης.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Αυτό το πρώτο οικοδόμημα καταστράφηκε, πιθανότατα από σεισμό, περί το 1700 π.Χ.

Περί το 1650 π.Χ., στη θέση του παλαιού, ανεγέρθηκε ένα νέο, λαμπρότερο ανάκτορο, ακολουθώντας σε γενικές γραμμές το αρχικό σχέδιο.

Τα ερείπια που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης ανήκουν κυρίως σε αυτή τη δεύτερη φάση.

Η τελική καταστροφή του ανακτόρου επήλθε γύρω στο 1450 π.Χ., ταυτόχρονα με την καταστροφή και άλλων μινωικών κέντρων, πιθανότατα από πυρκαγιά, οι αιτίες της οποίας αποτελούν ακόμα αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο ξεκίνησαν το 1915 από τον Ιωσήφ Χατζιδάκη και συνεχίστηκαν συστηματικά από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, φέρνοντας στο φως όχι μόνο το ανακτορικό συγκρότημα αλλά και σημαντικά τμήματα της πόλης και των νεκροταφείων.

Το Ανάκτορο των Μαλίων, με έκταση περίπου 7.500 τετραγωνικών μέτρων, αναπτύσσεται γύρω από μια μεγάλη, ορθογώνια Κεντρική Αυλή, η οποία αποτελούσε τον πυρήνα της δημόσιας, θρησκευτικής και οικονομικής ζωής.

Η αρχιτεκτονική του, αν και λιγότερο πολυτελής από αυτή της Κνωσού, με σπανιότερη χρήση τοιχογραφιών, χαρακτηρίζεται από  μνημειακότητα και  λειτουργικότητα.

Η Δυτική Πτέρυγα: Ήταν η σημαντικότερη πτέρυγα του ανακτόρου, με σαφή θρησκευτικό και επίσημο χαρακτήρα. Εδώ βρίσκονταν:

Η Λότζια (Loggia): Μια υπερυψωμένη, ανοιχτή προς την αυλή αίθουσα, που ερμηνεύεται ως χώρος τελετουργιών όπου ο άρχοντας εμφανιζόταν στο πλήθος.

Η Υπόστυλη Κρύπτη: Ένας ιερός χώρος με πεσσούς, που πιθανόν σχετιζόταν με χθόνιες λατρείες.

Το Μεγάλο Κλιμακοστάσιο: Οδηγούσε στους επίσημους χώρους του ορόφου.

Οι Αποθήκες: Εκτεταμένοι χώροι για την αποθήκευση γεωργικών προϊόντων, όπως λάδι και κρασί, σε μεγάλα πήλινα πιθάρια.

Η Βόρεια Πτέρυγα: Περιελάμβανε μια εντυπωσιακή υπόστυλη αίθουσα, η οποία πιθανόν χρησίμευε για συμπόσια ή συγκεντρώσεις, καθώς και εργαστήρια.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Η βόρεια είσοδος, που οδηγούσε προς τη θάλασσα και το λιμάνι, ήταν μία από τις κύριες προσβάσεις στο ανάκτορο.

Η Ανατολική Πτέρυγα: Καταλαμβανόταν κυρίως από μακρόστενες αποθήκες υγρών, με ένα εξελιγμένο σύστημα απορροής.

Η Νότια Πτέρυγα: Εδώ υπήρχαν χώροι που ερμηνεύονται ως κατοικίες ή ξενώνες, καθώς και η νότια είσοδος του ανακτόρου. Στη νοτιοδυτική γωνία ξεχωρίζουν οι οκτώ μεγάλες κυκλικές κατασκευές, οι "σιροί" ή "κουλούρες", που πιθανότατα χρησίμευαν για την αποθήκευση σιτηρών, αποκαλύπτοντας τον κεντρικό ρόλο του ανακτόρου στη διαχείριση της αγροτικής παραγωγής.

Η Ζωή γύρω από το Ανάκτορο

Το ανάκτορο δεν ήταν μια μεμονωμένη δομή, αλλά το κέντρο μιας ζωντανής μινωικής πόλης.

Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει σημαντικά οικιστικά σύνολα, όπως η "Συνοικία Μ" (Quartier Mu), ένα αυτόνομο παλαιοανακτορικό συγκρότημα με εργαστήρια μεταλλοτεχνίας και κεραμικής, που μαρτυρά την ύπαρξη μιας ισχυρής ελίτ τεχνιτών και αξιωματούχων.

Αν και ο αρχαιολογικός χώρος των Μαλίων δεν απέδωσε τον πλούτο  της Κνωσού, τα ευρήματα που ήρθαν στο φως είναι εξαιρετικής σημασίας:

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Το Χρυσό Περιδέραιο με τις Μέλισσες: Ένα αριστούργημα της μινωικής χρυσοχοΐας που βρέθηκε στη νεκρόπολη του Χρυσόλακκου, βορειοανατολικά του ανακτόρου.

Απεικονίζει δύο μέλισσες να κρατούν μια σταγόνα μέλι και αποτελεί ένα από τα εμβληματικότερα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.

Το Λίθινο Σκήπτρο: Ένας τελετουργικός πέλεκυς σε σχήμα πάνθηρα, που βρέθηκε σε έναν από τους επίσημους χώρους της δυτικής πτέρυγας και υποδηλώνει την εξουσία του τοπικού άρχοντα.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Ο Κέρνος των Μαλίων: Ένας μοναδικός λίθινος δίσκος με πολλαπλές κοιλότητες, πιθανότατα για την προσφορά απαρχών (πρώτων καρπών) κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετών.

Το Ανάκτορο των Μαλίων αποτελεί ένα παράθυρο σε ένα επαρχιακό, αλλά ισχυρό, μινωικό κέντρο.

Η μελέτη της αρχιτεκτονικής του και των ευρημάτων του μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη δομή της μινωικής κοινωνίας, την οργάνωση της οικονομίας που βασιζόταν στη γεωργία και το εμπόριο, καθώς και τις πολύπλοκες θρησκευτικές πεποιθήσεις των Μινωιτών.

Η συνεχιζόμενη αρχαιολογική έρευνα υπόσχεται να φωτίσει ακόμα περισσότερες πτυχές αυτού του συναρπαστικού πολιτισμού.

*Ο Κωνσταντίνος Χ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος