Το Ιερό του Ιππόλυτου στην Τροιζήνα | Μνήμη, Μύθος και Λατρεία

 

Η αρχαία Τροιζήνα, μυθική γενέτειρα του Θησέα, σήμερα είναι σχεδόν ολοκληρωτικά θαμμένη κάτω από απέραντους οπωρώνες. Από την αρχαία πόλη, μόνο το Ιερό του Ιππόλυτου, που βρισκόταν εκτός των τειχών, έχει ανασκαφεί συστηματικά και παραμένει μέχρι σήμερα ο μοναδικός επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος της περιοχής.

Στο ιερό αυτό λατρευόταν ο Ιππόλυτος, γιος του Θησέα και της Αμαζόνας Αντιόπης (ή Ιππολύτης, σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις). Αρχικά τιμήθηκε ως ήρωας και αργότερα θεοποιήθηκε. Ο πυρήνας του μύθου του βρίσκεται στην Τροιζήνα, εκεί όπου μεγάλωσε, καθώς ο Θησέας, μετά τον θάνατο της Αντιόπης και τον γάμο του με τη Φαίδρα, τον έστειλε στον βασιλιά Πιτθέα για να ανατραφεί και να διαδεχτεί τον θρόνο.

Ο γνωστός μύθος της τραγικής αγάπης της Φαίδρας για τον Ιππόλυτο, εμπνευσμένος από το έργο του Ευριπίδη Ιππόλυτος Στεφανηφόρος (428 π.Χ.), λαμβάνει χώρα σε αυτό το τοπίο. Η Φαίδρα, ερωτευμένη παράφορα με τον θετό της γιο, προσπάθησε ανεπιτυχώς να τον σαγηνεύσει.

Μετά την απόρριψή της και πιστή στην Άρτεμη – θεά της αγνότητας – ο Ιππόλυτος παρέμεινε ακέραιος, προκαλώντας την απελπισία και την αυτοκτονία της Φαίδρας.

Εκείνη, πριν πεθάνει, κατηγόρησε ψευδώς τον Ιππόλυτο με επιστολή προς τον Θησέα.

Οργισμένος ο πατέρας του, επικαλέστηκε έναν από τους τρεις ευσεβείς πόθους που του είχε υποσχεθεί ο Ποσειδώνας και ζήτησε τον θάνατο του γιου του.

Καθώς ο Ιππόλυτος διέφευγε με το άρμα του, ένας άγριος ταύρος βγήκε από τη θάλασσα, προκαλώντας την καταστροφή του άρματος.

Ο νέος σκοτώθηκε, μπλεγμένος στα χαλινάρια.

Σύμφωνα με τον Παυσανία και άλλες μεταγενέστερες πηγές, η Άρτεμη παρακάλεσε τον Ασκληπιό να τον αναστήσει. Έτσι, συνδέθηκε ο μύθος του Ιππόλυτου με τη θεραπευτική λατρεία του Ασκληπιού.

Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο Ιππόλυτος, μετά την ανάστασή του, πήγε στην Ιταλία και ίδρυσε τέμενος προς τιμήν της Άρτεμης στους Αρίκιους.

Ο ίδιος περιγράφει την ύπαρξη ναού του Ιππόλυτου στην Τροιζήνα, ο οποίος ιδρύθηκε – κατά την παράδοση – από τον Διομήδη, ο οποίος επέζησε από την τρικυμία της επιστροφής του από την Τροία και θεμελίωσε επίσης τη λατρεία του Απόλλωνα του Οδοιπόρου.

Το ιερό, που κατασκευάστηκε μεταξύ τέλους του 4ου και αρχών του 3ου αιώνα π.Χ., οικοδομήθηκε γύρω από έναν παλαιότερο γεωμετρικό ναό.

Στην περιοχή έχουν βρεθεί αγγεία από την γεωμετρική, κλασική και ελληνιστική περίοδο, καθώς και πήλινα αφιερώματα σε σχήμα γλυκισμάτων (popana), προσφορές προς τον θεοποιημένο Ιππόλυτο.

Επιγραφές επιβεβαιώνουν την παρουσία ενός Ασκληπιείου στο τέμενος, όμως η φήμη του δεν κατάφερε να ξεπεράσει εκείνη του φημισμένου Ασκληπιείου της Επιδαύρου.

Καθοριστικός για την παρακμή του τοπικού θεραπευτηρίου ήταν ο σεισμός που προκλήθηκε από την ηφαιστειακή δραστηριότητα του Μεθάνου τον 3ο αιώνα π.Χ., προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές, οι οποίες αποκαταστάθηκαν μόνο εν μέρει κατά τη ρωμαϊκή εποχή.

Ο Παυσανίας επισκέφθηκε το ιερό τον 2ο αιώνα μ.Χ. και κατέγραψε την ύπαρξη σταδίου όπου γυμναζόταν ο Ιππόλυτος, τον ναό της Αφροδίτης Κατασκοπίας από όπου τον παρακολουθούσε κρυφά η Φαίδρα, καθώς και τη μυρτιά της οποίας τα φύλλα είχε τρυπήσει η ίδια σε κατάσταση πάθους.

Κοντά εκεί υπήρχαν οι τάφοι της Φαίδρας και του Ιππόλυτου, πιθανώς στο γεωμετρικό τέμενος.

Η κατοικία του ήρωα, σύμφωνα με την περιγραφή του Παυσανία, διέθετε την πηγή του Ηρακλή, η οποία πιθανότατα εξυπηρετούσε και τις ανάγκες του Ασκληπιείου.

Ίσως αυτή η πηγή, σε συνδυασμό με την παλαιότερη λατρεία, συνέβαλε στη θεοποίηση του Ιππόλυτου ως θεραπευτή.

Στην ελληνιστική εποχή, με την ανθοφορία της μυθολογικής θεοποίησης, ταυτίστηκε με τον αστερισμό του Ινώχου.

Ο Ιππόλυτος τιμούνταν ταυτόχρονα ως ήρωας και θεός στο ίδιο τέμενος – κάτι που φανερώνει η ύπαρξη του τάφου του μέσα στον λατρευτικό χώρο.

Κατά την αυτοκρατορική εποχή, η λατρεία του ήταν η κύρια στο ιερό και υπήρχε μάλιστα ισόβιος ιερέας.

Κάθε νεαρή γυναίκα που επρόκειτο να παντρευτεί αφιέρωνε μία τούφα από τα μαλλιά της στον ναό του, ζητώντας την εύνοιά του.

Το ίδιο έκαναν και οι νέοι, όπως αναφέρει ο Λουκιανός στο έργο του Περί της Συρίας Θεού.

Στην εποχή του Παυσανία τελούνταν πανελλήνια γιορτή προς τιμήν του Ιππόλυτου, στην οποία οι Τροιζήνιοι ανέβαιναν στο ιερό και πρόσφεραν θυσίες.

Παρά την έλευση του Χριστιανισμού και την εγκαθίδρυση της εκκλησίας της Παναγίας Επισκοπής στον ίδιο χώρο, η μνήμη της τραγικής ιστορίας του Ιππόλυτου και της Φαίδρας δεν χάθηκε ποτέ από τον τόπο.

Σήμερα, τα κατάλοιπα του Ιερού του Ιππόλυτου στέκουν ως σιωπηλοί μάρτυρες ενός πολυσύνθετου παρελθόντος, όπου ιστορία, μύθος και θρησκεία διαπλέκονται.

Από τους πρώιμους γεωμετρικούς χρόνους μέχρι τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια, το ιερό υπήρξε ζωντανό κέντρο λατρείας, πίστης και πολιτιστικής έκφρασης – ένα πολύτιμο κομμάτι της αρχαίας ψυχής της Τροιζήνας.

Επιμέλεια και φωτογραφικό υλικό Κωνσταντίνος Χαρ. Τζιαμπάσης, Αρχαιολόγος