Κυκλάδων Ίχνη #1 | Ακρωτήρι Σαντορίνης | Η Πομπηία του Αιγαίου

 

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

“Ένας μοναδικός αρχαιολογικός θησαυρός που αποκαλύπτει την προϊστορία του Μινωικού πολιτισμού στο Αιγαίο”

Το Ακρωτήρι είναι το όνομα ενός μικρού χωριού στο νοτιοδυτικό άκρο της Σαντορίνης. Έγινε ευρέως γνωστό τις τελευταίες δεκαετίες του 20^ου αι. χάρη στην ανακάλυψη ενός οικισμού της Εποχής του Χαλκού, που καταστράφηκε από τη μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη της Σαντορίνης γύρω στο 1646 π.Χ. και θάφτηκε: η ελληνική Πομπηία.

Ο αρχαιολογικός χώρος

Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, λίγα ήταν γνωστά για την προϊστορία των Κυκλάδων, σε αντίθεση με την Κρήτη, όπου τα μινωικά ανάκτορα είχαν ήδη ανασκαφεί από τις αρχές του 20ού αιώνα. Κατά την εξόρυξη της ελαφρόπετρας στη Σαντορίνη, είχαν εντοπιστεί προϊστορικά τείχη κάτω από παχιά στρώματα τέφρας, όμως οι ανακαλύψεις αυτές δεν έτυχαν τότε της δέουσας σημασίας.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Ο Έλληνας αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τις αποθέσεις ελαφρόπετρας σε μια μινωική βίλα στην Κρήτη με έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και πρότεινε τη θεωρία ότι ο μινωικός πολιτισμός καταστράφηκε από ηφαιστειακή έκρηξη. Το 1967, ξεκίνησε ανασκαφές κοντά στο χωριό Ακρωτήρι, λόγω της στρατηγικής του θέσης και του σχετικά λεπτού στρώματος τέφρας (το μέγιστο πάχος 15 μέτρα).

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Τα ευρήματα ξεπέρασαν κάθε προσδοκία: αποκαλύφθηκε μια καλοδιατηρημένη πόλη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, μεγάλης έκτασης και ανεπτυγμένου πολιτιστικού επιπέδου, ανάλογη των μινωικών ανακτόρων της Κρήτης. Έχουν ανασκαφεί περίπου 2 εκτάρια, που όμως θεωρείται ότι αντιστοιχούν σε μικρό ποσοστό της πόλης. Υπολογίζεται ότι η πόλη είχε χιλιάδες κατοίκους.

Η πόλη και η καταστροφή της

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

   

Η έκρηξη του ηφαιστείου το 1646 π.Χ. κατέστρεψε την πόλη, αλλά το παχύ στρώμα τέφρας τη διατήρησε σε εξαιρετική κατάσταση. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν στενούς δρόμους, σπίτια δύο και τριών ορόφων, μερικά χτισμένα με ακατέργαστη πέτρα, άλλα με κομμένες πέτρες και κονίαμα. Υπήρχαν λιθόστρωτα, πλατείες και αποχετευτικό σύστημα. Οι κατοικίες δεν είχαν αυλές, στάβλους ή κήπους. Κάποιες λειτουργούσαν ως εργαστήρια, καταστήματα ή είχαν διοικητική ή θρησκευτική χρήση.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Ανθρώπινα λείψανα δεν έχουν βρεθεί, κάτι που υποδεικνύει ότι οι κάτοικοι πρόλαβαν να φύγουν. Πριν την έκρηξη, ένας ισχυρός σεισμός είχε προκαλέσει ζημιές. Οι κάτοικοι επισκεύασαν την πόλη, αλλά στη συνέχεια την εγκατέλειψαν βιαστικά, παίρνοντας μαζί τους τα τιμαλφή. Σε κάποια σημεία εντοπίστηκαν μεγάλα δοχεία έτοιμα προς μεταφορά που δεν πρόλαβαν να πάρουν μαζί τους.

Καθημερινή ζωή και ευρήματα

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Η καθημερινή ζωή των κατοίκων φαίνεται από τα εργαλεία και τα τρόφιμα: σπίτια με αργαλειούς, εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, πατητήρια κρασιού, αποθήκες και χειρόμυλοι. Καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, φακές, κουκιά, μπιζέλια, κρεμμύδια και έτρωγαν ψάρια, θαλασσινά, αρνί, κατσίκι, σπανιότερα χοιρινό και βοδινό, καθώς και σύκα, σταφύλια, αμύγδαλα και φιστίκια. Παρήγαν κρασί, μέλι, ελαιόλαδο και σησαμέλαιο.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Η υδροδότηση πιθανότατα γινόταν από το βουνό Προφήτης Ηλίας. Πρόσφατα εντοπίστηκαν τμήματα πήλινου αγωγού.

Τοιχογραφίες και τέχνη

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Τα σημαντικότερα ευρήματα είναι οι τοιχογραφίες: λεπτοδουλεμένες, με εξαιρετική τεχνική, αποτυπώνουν την ενδυμασία, τα κοσμήματα, τις κομμώσεις και τον τρόπο ζωής των κατοίκων. Εικόνες από γάτες, γαζέλες, πιθήκους μαρτυρούν επαφές με την Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή. Παρόμοιες παραστάσεις υπάρχουν σε Παλαιστίνη και Συρία. Η κοινωνία ήταν ευημερούσα, αγαπούσε τη θάλασσα και τα πολυτελή αγαθά, όπως το σαφράν και η πορφύρα.

Θρησκεία και λατρεία

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Μερικές τοιχογραφίες εικονίζουν τελετές με σαφράν ή ζώα. Δεν έχουν βρεθεί ναοί, όμως είναι πιθανό να υπήρχαν σε περιοχές που δεν έχουν ανασκαφεί. Σε λάκκο βρέθηκαν κέρατα κατσίκας και βοοειδών και ένα μικρό χρυσό ειδώλιο. Κάτω από την κεντρική πλατεία, ανακαλύφθηκαν θαλαμοειδείς τάφοι με κυκλαδικά ειδώλια και τελετουργικά αντικείμενα, που μαρτυρούν πίστη στους προγόνους.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Η σημασία του οικισμού στο Ακρωτήρι

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Η μικρή και άνυδρη Σαντορίνη δεν προσέφερε γεωργικό πλούτο. 

Η σημασία του Ακρωτηρίου οφείλεται στον εμπορικό του ρόλο: ενδιάμεσος σταθμός μεταξύ Κρήτης και Κυκλάδων, Ελλάδας και Κύπρου. 

Οι επαφές με άλλους πολιτισμούς φαίνονται στις τοιχογραφίες και τα κεραμικά. 

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Στα κατώτερα στρώματα των ανασκαφών βρίσκονται νεολιθικοί οικισμοί με ύφος όμοιο της Νάξου. Από το 2000 π.Χ. το Ακρωτήρι μετατράπηκε σε πολυώροφη πόλη με αποχετευτικό σύστημα και ιδιαίτερο κεραμικό ύφος με έντονες μινωικές επιρροές, αλλά με τοπικό χαρακτήρα. Δεν έχουν βρεθεί οχυρώσεις, κάτι που υποδηλώνει ειρηνική συμβίωση με την Κρήτη. Οι τοιχογραφίες με πλοία δείχνουν την εμπορική του ταυτότητα.

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο

Όποιος επισκέπτεται τη Σαντορίνη δεν πρέπει να χάσει τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου. Πολλά ευρήματα και τοιχογραφίες εκτίθενται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας αλλά και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.

Επιμέλεια Κωνσταντίνος Χαρ.Τζιαμπάσης, αρχαιολόγος